ва́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
Абл. Загана, недахоп. А колькі хварэла яна сама — малою і ўжо нават дзеўкаю, калі хвароба лічыцца самаю большаю вадаю для дзеўкі. Дамашэвіч.
вада́, ‑ы́, ДМ ‑дзе́; мн. во́ды, ‑аў; ж.
1. Празрыстая бясколерная вадкасць, якая ўтварае рэкі, азёры, моры і з’яўляецца хімічным злучэннем кіслароду і вадароду. У маім уяўленні яшчэ і цяпер жыва ўстае гэты Высокі Бераг над Нёманам, дзе так страшна бушуе вада. Колас. // Водная маса. Аж гудзе параход, налягаючы грудзьмі на глыбокія воды. Лынькоў. // (звычайна з азначэннем). Напітак, тэхнічныя растворы. Газіраваная вада. Мінеральная вада. Вапнавая вада. // толькі мн. (во́ды, ‑аў). Курорт з мінеральнымі крыніцамі. Лячыцца на водах.
2. толькі мн. (во́ды, ‑аў). Водныя прасторы, участкі рэк, азёр, мораў. Тэрытарыяльныя воды. Дзяржаўныя воды. Антарктычныя воды.
3. толькі адз.; перан. Разм. Пра наяўнасць пустога, беззмястоўнага шматслоўя ў дакладзе, лекцыі і пад.
4. Якасць каштоўнага каменя, якая вызначаецца чысцінёй бляску, празрыстасцю.
5. у знач. прысл. вадо́ю. Водным шляхам, па вадзе. Дастаўляць грузы вадою.
6. Паводка, разводдзе. Вялікая вада.
•••
Верхавая вада — вада, якая сцякла ў рэчку пасля дажджу або ўтварылася з расталага снегу.
Жорсткая вада — вада, якая ўтрымлівае шмат кальцыевых і магніевых солей.
Жоўтая вада — хвароба вачэй, пры якой зрэнка набывае жоўты колер.
Мяккая вада — вада, якая ўтрымлівае мала кальцыевых і магніевых солей.
Цёмная вада — слепата, выкліканая атрафіяй зрокавага нерва.
Цяжкая вада — ізатопная разнавіднасць вады, у якой звычайны вадарод часткова або поўнасцю заменены цяжкім вадародам.
Бура ў шклянцы вады гл. бура.
Вада не ўстоіць на кім — пра таго, хто ўмела і хутка ўсё робіць.
Вадой не разліць (не разальеш) каго гл. разліць.
Ваду малоць гл. малоць.
Вады (нікому) не замуціць гл. замуціць.
Віламі па вадзе пісана гл. пісаны.
Вывесці на чыстую ваду гл. вывесці.
Выйсці сухім з вады гл. выйсці.
Дзесятая вада на кісялі — пра далёкае сваяцтва.
Жывая вада (у казках) — цудадзейная вада, якая вяртае жыццё мёртвым.
Каламуціць (муціць) ваду гл. каламуціць.
Канцы ў ваду гл. канец.
Ліць ваду на млын каго, чый гл. ліць.
Мёртвая вада — а) вада, узровень якой настолькі нізкі, што не можа прывесці ў рух колы млына або іншыя вадзяныя рухавікі; б) у казках — цудадзейная вада, ад апырсквання якой зрастаецца пасечанае на кавалкі цела (ажывае ад апырсквання жывой вадой).
На ваду брахаць гл. брахаць.
Насіць ваду ў рэшаце гл. насіць.
Не з хараства ваду піць гл. піць.
Пасадзіць на хлеб і ваду гл. пасадзіць.
Перабівацца з вады на хлеб гл. перабівацца.
Сплыць вадою гл. сплыць.
Таўчы ваду ў ступе гл. таўчы.
У каламутнай вадзе рыбу лавіць гл. лавіць.
У лыжцы вады ўтапіць гл. утапіць.
Хоць вады напіся гл. напіцца.
Цішэй вады, ніжэй травы гл. цішэй.
Як вадой змыла гл. змыць.
Як вады ў рот набраць гл. набраць.
Як дзве каплі вады гл. капля.
Як з гусі вада каму — нічога не дзейнічае.
Як камень у ваду гл. камень.
Як пугаю па вадзе гл. пуга.
Як рыба ў вадзе гл. рыба.
Як у вадзе растаць гл. растаць.
Як у ваду глядзеў гл. глядзець.