бог, ‑а, К божа; мн. багі, ‑оў; м.
1. Паводле рэлігійнага ўяўлення — вярхоўная істота, якая стварыла свет і кіруе ім.
2. перан. Выдатны спецыяліст у якой‑н. справе. Цікава, ці слухалі сёння.. [Наташына] выступленне.. Ці бачыў [яе] той чарнявы ленінградзец, хвалёны бог электразваркі? Краўчанка.
•••
Аддаць богу душу гл. аддаць.
Аднаму богу вядома гл. вядома.
Багі мелі — як сведчанне адсутнасці чаго‑н.: няма і не магло быць.
Барані (бронь) божа — тое, што і крый бог.
Бачыцца (пабачыцца) з шкляным богам гл. бачыцца.
Бог адвярнуўся ад каго — пра бесперапынныя няўдачы.
Бог бацька — будзь што будзе.
Бог бачыць — бог гэтаму сведка.
Бог вайны — пра артылерыю, якая адыгрывала галоўную ролю на полі бою.
Бог (святы) ведае (хто, што, куды, колькі, які) — невядома, ніхто не ведае.
Бог дасць; як бог дасць — як прыйдзецца.
Бог з табою (з ім, вамі і г. д.)! — далікатны папрок, адмаўленне ад паслугі; формула прабачэння.
Бог крыў (мілаваў) — усё добра, нічога дрэннага не здарылася.
Бог розуму не даў — пра абмежаванага ў разумовых здольнасцях чалавека.
Бог шчасця не даў — пра няўдачлівага чалавека.
Бог (чорт, пярун, ліха, халера) яго (цябе, яе, вас, іх) ведае — нічога невядома (пра каго‑, што‑н.).
Богам прашу гл. прасіць.
Богу душою не вінаваты (вінны) гл. вінаваты.
Божа; божа мой; божухна мой! (у знач. выкл.) — ужываецца для выказвання здзіўлення, гневу, радасці і пад.
Божа збаў — ні ў якім разе, ні пры якіх абставінах.
Божа (божачка) літасцівы! (у знач. выкл.) — ужываецца для выражэння здзіўлення, абурэння, роспачы. [Кравец:] — Божачка, братачка літасцівы, гэта ж Тварыцкі. Я ж яго ведаю. Чорны. [Жонка:] — А божа літасцівы, дай жа ім [бальшавікам] сілы і адвагі, каб хутчэй гэтую погань пагналі ад нас!.. Чарот.
Браць на бога гл. браць.
Дай (не дай) бог (божа) — пра пажаданні (непажаданні) чаго‑н.
Дай бог (божа) ногі — пра жаданне хутчэй пакінуць небяспечнае месца.
Дай бог чутае бачыць — пры пажаданні здзяйснення таго, што паабяцана.
Дай божа кожнаму — пра што‑н. добрае, ад чаго ніхто не адмовіцца.
Даруй божа (у знач. пабочн.) — паказвае на рэзкасць выказанай ацэнкі, думкі і інш.
Дзе цябе (вас) бог носіць? — здзіўленне пры сустрэчы з чалавекам, якога доўгі час не відаць было.
Дзякуй (дзякаваць) богу гл. дзякуй.
З богам! — пажаданне пачынаць што‑н., пажаданне поспеху, удачы.
Крый бог — выраз ужываецца як засцярога ад чаго‑н., як забарона рабіць што‑н. небяспечнае.
Маліць бога гл. маліць.
Нечага (няма чаго) на бога ківаць гл. ківаць.
На міласць бога (спадзявацца) гл. міласць.
Напрамілы бог — што ёсць сілы клікаць, крычаць (прасіць).
Не гняві бога гл. гнявіць.
Не давядзі бог — вельмі дрэнна.
Ні богу свечка ні чорту качарга гл. свечка.
Няма чаго богу грашыць гл. грашыць.
Няхай бог крые (мілуе, ратуе, бароніць) — ужываецца як пажаданне пазбаўлення ад чаго‑н. непрыемнага.
Пабойся (пабойцеся) бога гл. пабаяцца.
Памагай бог гл. памагаць.
(Сам) бог жыве — пра добрыя ўмовы жыцця, працы.
(Сам) бог паслаў — выказванне радасці ад шчаслівай нечаканасці.
Служыць двум багам гл. служыць.
У бога цяля ўкрасці гл. украсці.
Хвала богу гл. хвала.
Што бога гнявіць; няма чаго бога гнявіць гл. гнявіць.
Як у бога за пазухай — без асаблівага клопату, пры поўным забеспячэнні.