ДАРО́ЖКІН Мікалай Апанасавіч

(14.12.1905, в. Гарохаўка Бранскай вобл., Расія — 27.4.1993),

бел. вучоны-міколаг і фітапатолаг. Акад. АН Беларусі (1962, чл.-кар. 1950), Акадэміі с.-г. н. (1959—61), д-р с.-г. н. (1934), праф. (1933). Засл. дз. нав. Беларусі (1965). Скончыў БСГА (1927). З 1948 дырэктар Ін-та біялогіі АН Беларусі, з 1959 дырэктар Бел. НДІ бульбаводства і плодаагародніцтва, заг. лабараторыі імунітэту, у 1976—77 заг. лабараторыі ніжэйшых раслін Ін-та эксперым. батанікі АН Беларусі. Навук. працы па вывучэнні біялогіі і відавога складу ўзбуджальнікаў вірусных хвароб збожжавых і бабовых культур, бульбы, таматаў і інш., агратэхн. метадах барацьбы з узбуджальнікамі раку бульбы, яе хваробамі і шкоднікамі. Адзін з аўтараў сартоў бульбы Лошыцкі, Кандыдат, Агеньчык, Тэмп, Беларускі ранні, Паўлінка і інш. Дзярж. прэмія СССР 1974.

М.А.Дарожкін.

Тв.:

Фитофтороз картофеля и томатов. Мн., 1976 (у сааўт.);

Болезни бобовых культур. Мн., 1978 (у сааўт.);

Болезни картофеля. Мн., 1979 (разам з С.І.Бельскай).

т. 6, с. 55

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

БАГДА́НАЎ (сапр. Маліноўскі) Аляксандр Аляксандравіч

(22.8.1873, г. Саколка Беластоцкага ваяв., Польшча — 7.4.1928),

расійскі філосаф, сацыёлаг, эканаміст, паліт. дзеяч. Скончыў мед. ф-т Харкаўскага ун-та (1899). Чл. РСДРП у 1896—1909. Адзін з лідэраў адзавістаў. З 1917 выкладаў эканоміку ў Маскоўскім ун-це, з 1918 ідэолаг Пралеткульта. Дырэктар (з 1926) заснаванага ім першага ў свеце Ін-та пералівання крыві. Стварыў суб’ектыўна-ідэалаг. філас. сістэму эмпірыяманізму. Распрацоўваў навуку аб агульных прынцыпах арганізацыі — тэкталогію, у якой выказаў шэраг ідэй, што пазней развіты ў агульнай тэорыі сістэм, кібернетыцы і канцэпцыях навук. арганізацыі працы. Аўтар утапічных раманаў «Чырвоная зорка» (1908) і «Інжынер Мэні» (1912). Памёр у выніку пастаўленага на сабе доследу.

Тв.:

Эмпириомонизм. Кн. 1—3. М.; СПб., 1904—06;

Революция и философия. СПб., 1905;

Философия живого опыта. СПб., 1913;

Всеобшая организационная наука: (Тектология). Ч. 1—2. М., 1913—17;

Ч.3. Берлин;

Пг.;

М., 1922;

Введентие в политическую экономию. М., 1917;

Борьба за жизнеспособность. М., 1927.

т. 2, с. 202

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ГО́РЫН-ГА́ЛКІН Уладзімір Піліпавіч

(сапр. Галкін Ісаак; 22.1.1861, Магілёў — 22.7.1925),

удзельнік рэв. руху ў Расіі, філосаф-марксіст. У 1882 за ўдзел у студэнцкіх хваляваннях выключаны з Харкаўскага вет. ін-та. Стварыў нарадавольскія гурткі ў Сімферопалі, Адэсе. У 1887 арыштаваны і сасланы на 10 гадоў у Верхаянск. Удзельнік Сібірскага с.-д. саюза (1901), чл. Саратаўскага к-та РСДРП (1902—03), працаваў у с.-д. арг-цыях Растова-на-Доне, Баку, Тыфліса, Кутаісі. Супрацоўнічаў у газ. «Искра». Дэлегат II з’езда РСДРП (1903), бальшавік. Пасля з’езда застаўся за мяжой. Пад псеўд. К.Грабоўскі ў 1910 выдаў кн. «Далоў матэрыялізм!»: (Крытыка эмпірыякрытычнай крытыкі)». Пасля Лют. рэвалюцыі 1917 вярнуўся ў Расію. З жн. 1917 у Петраградскім к-це РСДРП(б), удзельнічаў у падрыхтоўцы і правядзенні Кастр. ўзбр. паўстання. Адзін з арганізатараў Наркамата замежных спраў РСФСР. З 1918 на кіруючай ваен.-паліт. рабоце ў Чырв. Арміі, з 1920 на навук.-пед. рабоце ў Маскве.

Э.М.Савіцкі.

т. 5, с. 369

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

горизо́нт в разн. знач. гарызо́нт, -та м.; (обозримое пространство, видимая даль — ещё) далягля́д, -ду м.;

появи́ться на горизо́нте з’яві́цца на гарызо́нце;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

мостки́ ед. нет

1. кла́дка, -кі ж.; (мостик) масто́к, -тка́ м.;

2. (помост) памо́ст, -та м.; (подмостки) падмо́сткі, -каў ед. нет.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прощелы́га м. и ж., прост. прайдзісве́т, -та м., шэ́льма, -мы м. и ж.; (мошенник) махля́р, -ра́ м.; (плут) круце́ль, -цяля́ м.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

элеме́нт

1. в разн. знач. элеме́нт, -та м.;

2. (основные начала чего-л.) элеме́нты, -таў ед. нет;

элеме́нты матема́тики элеме́нты матэма́тыкі.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Не- (ня‑) адмоўная часціца ў якасці прэфікса і ў складзе словазлучэнняў, вядомая усім славянскім мовам. Прасл. *ne‑, ідэнтычнае па паходжанню адмоўю *не (гл. не1); у шэрагу выпадкаў выконвае чыста структурную функцыю, утвараючы назвы прадметаў з «адмоўным» значэннем, параўн. нягода ’дрэннае надвор’е’ пры пагода ’добрае надвор’е’, нясла́ва ’ганьба’, няволя ’палон’ і пад.; выступае як дээтымалагізаваны элемент, параўн. небара́ка ’нябога’, ненаві́дзець (гл.), часам у якасці т. зв. збыткоўнага («пустога») адмоўя, параўн. неўбой ’неслух’ (Растарг.) і убой ’тс’, якое можа выкарыстоўвацца для табуізацыі, параўн. не́вад (гл.), нячы́сцік (гл.), нядо́бры ’вуж’ (ТС) і пад. (гл. ESSJ SG, 2, 446–448; Шустар-Шэўц, 13, 1006–1007; Талстой, Зб. Рэфармацкаму, 282–287; Папова, ФН, 1971, 1, 81–92). У складзе словазлучэнняў: не (ў)ва што ’няма ў што’ пры не́вашта ’тс’ (Растарг.); не ў змогу ’сіл не стае; няма сілы’ (Нас.), не ў чо́м ’ах як; вось чаму; вось табе і’ (Нас.) пры неўчом ’нездарма, то-та ж’ (ТС) і пад.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пе́кны ’прыгожы, добры, слухмяны’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Яруш., Сцяшк. Сл.; докш., Янк. Мат.; Сл. ПЗБ; Нар. Гом.; мядз., Нар. словатв.), сюды ж пекната́ ’прыгажосць’ (ТСБМ), ст.-бел. пенкный, пекный, пиенкный ’прыгожы’ (XVI ст.) і інш. словы гэтага ж кораня. З польск. piękny і piekny ’тс’ (па-беларуску павінна быць *пякны, гл. Станкевіч, Зб. тв., 1, 35), якія разам з чэш. pěkný, славац. pekný, луж. pěkny, а таксама ст.-польск. piękry (насавое e ў польскіх лексемах — другаснае) узыходзяць (паводле Махэка₂, 442) да прасл. *pěkrъ < і.-е. *poi̯k‑ro‑s, параўн. лац. pulcher (< *polcros < *poikros). Яначак (“Sborník” пед. ін-та ў Оламаўцы, 5 (1959), 7), звязвае гэтае слова з літ. bingùs ’прыгожы’, ’выкармлены’, ’прыкметы’, ’прадстаўнічы’, лац. pingius ’тлусты’, тады прасл. аснова будзе *pęk‑. Трубачоў (Этимология–1968, 31) выводзіць больш старажытную форму *pekn‑ і *pekr‑ъ, параўн. гоцк. fagrs, англ. fair ’цудоўны’, з дагерманскага *pokrós; мена пашыральнікаў асновы r/n адбылася яшчэ ў даславянскую эпоху.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Arbor mala, mala mala

Благая яблыня ‒ благія яблыкі.

Плохая яблоня ‒ плохие яблоки.

бел. Якое дрэва, такі і клін, які бацька, такі і сын. Якое карэнне, такое насенне. Ад злой маткі злыя дзеткі. Ад дрэннага гругана дрэнныя і яйкі. Ад дурнога куста і дубец крывы, і ягада пуста. Лысая карова лысае цяля прывядзе.

рус. От худой курицы худые яйца. У худой птицы и худые вести. У горького бортника и мёд горек. Каковы сами ‒ та ковы и сани.

фр. Tel père tel fils (Каков отец, таков и сын).

англ. Like father, like son (Как отец, так и сын). The evil field will evil yield (Худое поле родит худое).

нем. Von böser Kuh kommt kein gutes Kalb (У злой коровы не появится хороший телёнок/От злой коровы не родится хороший телёнок). Schlechtes Ei, schlechte Kücken (Плохое яйцо ‒ плохие цыплята).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)