піралюзі́т

(ад піра- + гр. lusis = ачыстка)

мінерал, двухвокіс марганцу чорнага колеру, які ўтварае рыхлыя або шчыльныя скрытакрышталічныя масы; руда марганцу.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

сі́лас

(ісп. silos)

корм, які атрымліваецца ў выніку заквашвання зялёнай масы раслін у спецыяльных збудаваннях (вежах, траншэях, ямах і інш.).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

фарфо́р

(тур. farfur, ад перс. fahfur)

маса з высакаякаснай белай гліны, а таксама пасуда, дэкаратыўныя вырабы, ізалятары з такой масы.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

ГРАВІТАЦЫ́ЙНЫ КАЛА́ПС,

працэс хуткага сціскання масіўных астрафізічных аб’ектаў пад уздзеяннем уласных сіл прыцягнення. Становіцца магчымым, калі гравітацыйнае поле мацнейшае за сілы ўнутранага ціску; набывае катастрафічныя рысы на заключнай стадыі тэрмаядз. эвалюцыі. Канчатковы вынік гравітацыйнага калапсу (белы карлік, нейтронная зорка, чорная дзіра) залежыць ад пачатковай масы аб’екта, які калапсуе.

У 1930-я г. ўстаноўлена, што для аб’ектаў, якія вычарпалі сваё тэрмаядз. паліва, існуюць крытычныя значэнні масы (ліміт Чандрасекара для белых карлікаў, ліміт Опенгеймера—Волкава для нейтронных зорак), залежныя ад хім. саставу і фіз. стану рэчыва, пасля перавышэння якіх устойлівыя канфігурацыі немагчымыя: пачынаецца бязмежнае гравітацыйнае сцісканне цела. Гравітацыйны калапс можа спыніцца за кошт выбуховага выкіду часткі рэчыва (да значэння масы, ніжэйшага за крытычнае), што суправаджаецца ўспышкай звышновай зоркі. Несупынны рэлятывісцкі гравітацыйны калапс вядзе да ўтварэння чорнай дзіры.

Літ.:

На переднем крае астрофизики: Пер. с англ. М., 1979;

Шапиро С.Л., Тьюколски С.А. Черные дыры, белые карлики и нейтронные звезды: Пер. с англ. Ч. 1—2. М., 1985.

М.М.Касцюковіч.

т. 5, с. 384

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ГРАН,

1) адзінка масы, што выкарыстоўвалася ў аптэкарскай практыцы (гл. Аптэкарская вага). 1 гран = 62,2 мг. У сістэме англ. мер гран гандлёвы, аптэкарскі і тройскі (для ўзважвання каштоўных камянёў і металаў) роўны 64,8 мг.

2) (Перан.) мізэрна малая велічыня.

т. 5, с. 404

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

папе́ра, -ы, мн. -ы, -пе́р, ж.

1. Матэрыял для пісьма, а таксама для іншых мэт, які вырабляецца з драўніннай ці анучнай масы.

2. Афіцыйнае пісьмовае паведамленне, дакумент; рукапіс.

Штабныя паперы.

Каштоўныя паперы (грашовыя дакументы). Корпацца ў паперах.

◊

Застацца на паперы — пра рашэнне, якое не выконваецца.

Папера ўсё вытрымае (іран.) — напісаць можна ўсё, але не заўсёды ажыццяўляецца тое, пра што напісана.

|| памянш. папе́рка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж.

|| зніж. папе́рчына, -ы, мн. -ы, -чын, ж.

|| прым. папяро́вы, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

аддзялі́ць, -дзялю́, -дзе́ліш, -дзе́ліць; -дзе́лены; зак.

1. што. Вылучыць з агульнай адзінай масы што-н. або адасобіць тое, што знаходзіцца ў злучэнні з ім.

А. бялок ад жаўтка.

А. старыя кнігі ад новых.

А. тлушч ад малака.

2. Адасобіць, раз’яднаць, адмежаваць.

А. царкву ад дзяржавы.

3. Вылучыць, распазнаць.

А. істотнае ад выпадковага.

4. каго-што. Выдзеліць каму-н. частку, долю з агульнай гаспадаркі, адасобіць, даць магчымасць весці самастойную гаспадарку.

А. сыноў.

|| незак. аддзяля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. аддзяле́нне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

марцыпа́н

(ням. Marzipan, ад іт. marzapane)

1) цестападобная маса, прыгатаваная з працёртага міндалю або арэхаў з цукрам, а таксама кандытарскі выраб з гэтай масы;

2) перан. што-н. вельмі смачнае, адмыслова прыгатаванае.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

masa

mas|a

ж.

1. мноства, безліч; процьма, шмат;

~a ludzi — безліч (мноства) людзей;

2. маса;

~a perłowa — перламутравая маса;

~a papierowa — папяровая маса;

~a plastyczna — пластмаса; пластычная маса;

3. ~y мн. масы;

~y robotnicze — працоўныя масы;

~a spadkowa юр. спадчына;

ciemna ~a разм. ёлупень; дурань

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

кератафі́р

[ад гр. keras, -atos = рог + (пар)фір]

магматычная горная парода, якая складаецца з дробназярністай масы і ўкрапаных крышталёў, пераважна альбіту.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)