до́ўгі, ‑ая, ‑ае і даўгі́, ‑ая, ‑ое.

1. Які мае вялікую даўжыню (у 1 знач.); проціл. кароткі. Жураўлі нібы плылі ў небе, выцягнуўшы тонкія ногі і доўгія шыі. Якімовіч. Падгіналіся каленкі ад доўгай дарогі. Лынькоў. Барак быў доўгі і нізкі. Чорны. // Большы ў даўжыню, чым патрэбна. Доўгая сукенка. Доўгае паліто. □ Штаны ў .. [Рыгоркі] доўгія, аж да пят. Якімовіч. // Разм. Высокі ростам (пра чалавека). [Сухарукі] быў доўгі .. і худы. Бядуля. За тое, што ён [дзядзька Мітрафан] быў доўгі, як жардзіна, і хударлявы, усе казалі на яго Чапяла. Бажко.

2. Працяглы ў часе. Доўгая разлука. Доўгі позірк. □ Сход быў доўгі, але спакойны. Чорны. Ногі ад доўгага сядзення замлелі, і .. [Віця] захістаўся. Чарнышэвіч.

3. Які працяжна вымаўляецца (пра гукі, склады). Доўгі гук.

•••

Доўгая песня (гісторыя) гл. песня.

Доўгі рубель гл. рубель.

Доўгі язык гл. язык.

Доўгія рукі гл. рука.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

до́ўгі

1. дли́нный;

д. шлях — дли́нный путь;

~гая суке́нка — дли́нное пла́тье;

2. (во времени) до́лгий, дли́тельный, продолжи́тельный; дли́нный;

д. час — дли́тельное (продолжи́тельное) вре́мя;

д. дзень — до́лгий (дли́нный) день;

◊ д. язы́к — дли́нный язы́к;

~гія ру́кі — дли́нные ру́ки;

д. рубе́ль — дли́нный рубль;

~гая пе́сня — до́лгая пе́сня;

адкла́дваць у ~гую скры́нку — откла́дывать в до́лгий я́щик;

~гая гісто́рыя — дли́нная исто́рия

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

пісьмо́ ср., в разн. знач. письмо́;

чака́ць ~ма́ — ждать письма́;

рама́н у ~мах — рома́н в пи́сьмах;

гаранты́йнае п. — гаранти́йное письмо́;

гісто́рыя ~ма́ — исто́рия письма́;

вучы́цца ~му́ — учи́ться письму́;

ара́бскае п. — ара́бское письмо́;

○ адкры́тае п. — откры́тое письмо́;

даплатно́е п. — доплатно́е письмо́;

заказно́е п. — заказно́е письмо́;

вузлаво́е п. — узлово́е письмо́;

іераты́чнае п. — иерати́ческое письмо́;

со́шнае п. — со́шное письмо́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

dawny

dawn|y

1. даўні; былы; стары; мінулы; папярэдні;

~a firma — старая фірма;

~e czasy — былыя (старыя) часы;

od (z) dawien ~a — спакон веку; спрадвеку;

2. старадаўні; даўні;

po ~emu — па-старому; па-ранейшаму;

~e dzieje — старая гісторыя

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

культу́ра ж

1. Kultúr f -;

гісто́рыя культу́ры Kultúrgeschichte f -, -n;

дом культу́ры Haus der Kultúr, Kultúrhaus n -es, -häuser;

пала́ц культу́ры Kultúrpalast m -es, -paläste;

дзе́яч культу́ры Kultúrschaffende (sub) m -n, -n;

культу́ра мо́вы Spráchpflege f -;

культу́ра га́ндлю Verkáufskultur f;

2. (расліна) Kultúr f -, -en; с.-г. се́льскагаспада́рчыя культу́ры lándwirtschaftliche Kultúren;

бабо́вая культу́ра Hülsenfrucht f -, -früchte;

я́гадныя культу́ры Béerenobst n -(e)s;

тэхні́чныя культу́ры téchnische Nútzpflanzen, Industríepflanzen pl

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

Кадо́л ’тонкая вяроўка, якой прывязваюць рыбацкую сець’ (Мат. Маг.), ’вельмі грубая вяроўка (якая накладаецца на кола, пры дапамозе якога падымаюць вуллі-калоды на дрэва’ (Маш.) ’канат для парома’ (Маш.), кадола ’вяроўка, пры дапамозе якой невад прыводзіцца ў рух’ (Браім, Рыбалоўства), кадоп ’тонкая вяроўка, да якой прывязана сець’ (бых., Мат. АС), кодол ’вяроўка ў невадзе, за якую яго цягнуць’ (ТСБМ). Укр. дыял. кодола ’вяроўка, прывязаная да крылляў невада’, ’канат’. Жэляхоўскім засведчаны кодільничий ’які цягне невад’. Рус. валаг., цвяр. і інш. кодол ’грубая вяроўка, канат (якарны) або канат для выцягвання рыбалоўнай снасці’. У рус. гаворках зафіксаваны і значэнні тыпу ’калодзежны шост’, а таксама дзеяслоў кодолить ’прывязваць каня на пашы’, кодол ’вяроўка, якой прывязваюць каня’ (арх. і інш.). Геаграфія бел. слове (прыпяцкі і дняпроўскі басейны) сведчыць аб верагодным вандроўным характары слова, аднак назваць з пэўнасцю крыніцу запазычання цяжка. Для рус. кодол, укр. кодола прапанавалі ў якасці такой крыніцы ст.-ісл. kadall ’якарны канат, вяроўка’, ст.-швед. kadhal, аднак ёсць і іншыя версіі аб паходжанні рус. слоў, гл. Фасмер, 2, 276. Калі запазычанне тэрміна ва ўсх.-слав. мовы можна дапусціць, то гісторыя яго экспансіі застаецца няяснай.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

культу́ра, ‑ы, ж.

1. толькі адз. Сукупнасць дасягненняў грамадства ў вытворчым, грамадскім і культурным жыцці. Матэрыяльная культура. Духоўная культура. Агульначалавечая культура. Гісторыя культуры.

2. Узровень такіх дасягненняў у пэўную эпоху ў якога‑н. народа або класа. Сацыялістычная культура. Культура Старажытнага Рыма. // Спец. Агульнасць археалагічных помнікаў пэўнай эпохі ў развіцці першабытнага грамадства. Культура штрыхаванай керамікі.

3. толькі адз. Ступень, ўзровень развіцця якой‑н. асобнай галіны гаспадарчай, духоўнай або разумовай дзейнасці. Культура мовы. Культура земляробства. Культура вытворчасці. // Сукупнасць умоў, неабходных для жыцця адукаванага чалавека. Культура быту.

4. толькі адз. Адукаванасць, культурнасць, выхаванасць. Чалавек высокай культуры.

5. толькі адз. Развядзенне, вырошчванне якой‑н. расліны; культываванне. Культура бульбы. Культура пшаніцы. // Апрацоўка. Культура глебы.

6. Расліна, якая разводзіцца, вырошчваецца. Кармавыя культуры. Тэхнічныя культуры.

7. Мікраарганізмы (бактэрыі, дрожджы, некаторыя грыбы), вырашчаныя ў пажыўным асяроддзі. Культура стрэптакокаў.

•••

Фізічная культура — усебаковае ўдасканаленне і ўмацаванне чалавечага цела шляхам фізічных практыкаванняў, захоўвання правільнага рэжыму.

[Лац. cultura.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Jácke

f -, -n ку́ртка; ко́фта

◊ die ~ voll kríegen — фам. атрыма́ць па вуша́х

das ist die álte ~! — перан. гэ́та стара́я гісто́рыя [прыго́да]!

j-m die ~ voll háuen* [áusklopfen], j-m eins auf die ~ gében* — разм. пабі́ць каго́-н.

j-m die ~ voll lü- gen* — ≅ нахлу́сіць каму́-н. цэ́лы мех

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

А́рфа 1 ’музыкальны інструмент’, сустракаецца ўжо ў XVI ст. (Шакун, Гісторыя, 106), у Бярынды, 12, 28: бряцало і гусль — гарфа, арфиста — гудецъ у Лексісе Зізанія: арфа. Паводле Шанскага, 1, А, 150, рус. арфа з XVII ст. з польск. arfa, паводле Фасмера, 1, 90, з нямецкай, як і польскае (гл. яшчэ Маргаран, ЭИРЯ, 6, 91; Шанскі, ЭИРЯ, 4, 182). Ст.-бел. арфа, арфиста з польскай мовы, магчыма, што рус. арфа, арфиста (арфист — пазнейшае пераафармленне) таго ж паходжання. У польск. arfa, harfa з ням. (агульна-германскага) Harfe (раней Harpfe) (Слаўскі, 1, 406). Сучасная літаратурная форма арфа замацавалася, магчыма, пад рускім уплывам (Крукоўскі, Уплыў, 84), дзе ў адрозненне, напр., ад польскай і ўкраінскай форма з пачатковым г‑, здаецца, не вядома. Арфіст з рускай, напэўна ў XX ст.

А́рфа 2 ’веялка’, арфава́ць, арфава́льшчык (БРС, Яруш.), у дыялектах распаўсюджаны формы з субстытуцыямі ф: арпа, арпаваць (Касп., Жд.), арха, архаваць (Касп., Янк. I, Сцяц., Арх. Бяльк.), гархаваць (Выгонная, Лекс. Палесся, 82); асобна гл. арба 2. Паводле Слаўскага, 1, 406, у польскай мове XVII ст. harfa ’прылада для ачышчэння збожжа’ з нямецкай, дзе Getreideharfe ’веялка’. З польскай у беларускую, з польскай ці беларускай у літ. ar̃pas, árpa, árba (LKŽ).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

письмо́ ср.

1. (почтовое отправление) ліст, род. ліста́ м.; пісьмо́, -ма́ ср.;

получи́ть письмо́ атрыма́ць ліст (пісьмо́);

рома́н в письмах рама́н у ліста́х (пі́сьмах);

заказно́е письмо́ заказны́ ліст (заказно́е пісьмо́);

откры́тое письмо́ пашто́ўка; (в газете) адкры́ты ліст;

рекоменда́тельное письмо́ рэкамендацы́йны ліст, рэкамендацы́йнае пісьмо́;

2. в др. знач. пісьмо́, -ма́ ср.;

креди́тное письмо́ крэды́тнае пісьмо́;

исто́рия письма́ гісто́рыя пісьма́;

чёткое письмо́ выра́знае пісьмо́;

учи́ться письму́ вучы́цца пісьму́;

ара́бское письмо́ ара́бскае пісьмо́;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)