Зага́на ’недахоп’, ’выгавар’, дыял. маг. загу́на ’асуджэнне’ (Юрч.). Рус. смал. зага́на ’недахоп’, ’пакаранне’. Бязафіксны аддзеяслоўны (ад *заганіць, параўн. укр. зага́нити ’асудзіць’) назоўнік. Гл. ганьба.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лядны ў выразе ля́дны дуб ’дуб цвёрды, Guercus robur L.’ (маг., Кіс.). Да ляда 1 ’дуб, які расце на лядзе’. Аналагічна лядны ў ТСБМ.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тру́сты: трусты на калёсах ‘выдумкі’ (Мат. Маг. 2). Няясна; магчыма, пераробка выразу турусы на калёсах ‘тс’ пад уплывам дзеяслова трусціць ‘ламаць, крышыць, разбураць’, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Турлю́дзіць ‘балбатаць надакучліва’ (мсцісл., З нар. сл.), ‘гаварыць лухту’ (Мат. Маг.). У выніку метатэзы з трылюдзіць ‘тс’, магчыма, пад уплывам папярэдніх слоў, гл трылу́дзіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мару́на маг. ’павіліца мягкая, Galium moliugo L.’, смал. марэна ’тс’, маг. маруна‑мір ’павіліца, маруна сапраўдная, Galium verum L.’ (Кіс.), сувальск. maruna ’тс’. Назва перанесена з расліны марэна ’Rubia tinctoria’, якую звязваюць (гл. Махэк, Jména, 220) з мараць ’пэцкаць’. Аналагічны перанос назвы ў чэш. мове: rměni, řmení ’павіліца’ з maření > mařina ’марэна’. Ва ўкр. мове назва маруна перанесена на рамонак (Matricaria L.) і на пірэтрум дзявочы (Pyrethrum parthenium Sm.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Во́тлынь ’затока’ (Яшк., слаўг.). Утварэнне ад дзеяслова *атлынуць; параўн. адлынуць ’атхлынуць’ (Бяльк.) з суф. ‑jь або з *вотхлынь, якое з адхлынуць; параўн. маг. атхлань (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ко́лат ’доўгі кій з перакладзінай на адным канцы, якім заганяюць рыбу ў сетку ці нерат’ (Нар. сл., Мат. Гом., Мат. Маг., Бяльк.). Да калаціць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лапа́ціць, лыпа́ціць ’вастрыць касу’ (Касп.; в.-дзв., Шатал., Юрч. Фраз. 2, Мат. Маг.), рус. арханг. лопатить ’тс’. Утворана ад лапа́тка, лапа́тачка ’мянташка’ (ДАБМ, к. 264).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Мы́ўніца ’лазня’ (віц., маг., мін., Яшк.), ст.-рус. мовня, мовьня, мовьница, мовница ’тс’ (X ст.), якія ад дзеяслова шматразовага дзеяння мывати < мыти. Да мыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Напа́шкі ’накінуўшы на плечы’ (докш., Янк. Мат., Янк. 1, Сцяц., калінк., рагач., Мат. Гом., Мат. Маг.), напа́шку ’тс’ (навагр., Нар. словатв.). З наапашкі ’тс’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)