худо́жник
1. маста́к, -ка́ м.;
худо́жник сло́ва маста́к сло́ва;
свобо́дный худо́жник уст. во́льны маста́к;
2. перен. маста́к, -ка́ м., ма́йстар, -тра м.;
худо́жник своего́ де́ла маста́к (ма́йстар) сваёй спра́вы;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
спадру́чны, ‑ая, ‑ае.
1. Такі, які падыходзіць; зручны. З трывогай убачыў [Даніла], што хоць і сапраўдны тут лес, але дроў спадручных няма. Кулакоўскі. Ён [Сымон] са скрыпкай неразлучны, Не спускае яе з рук, А ў час вольны і спадручны Граў і цешыўся хлапчук. Колас.
2. у знач. наз. спадру́чны, ‑ага, м. Памагаты. Ні .. [гардэробшчык], ні яго спадручны ў такой жа форме,.. ніхто не звярнуў на нас увагі. Шыловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чмут, ‑а, М чмуце, м.
Разм.
1. Хітры, спрытны ашуканец, несумленны ў адносінах з людзьмі чалавек. [Саўку] падабалася рэпутацыя чмута і манюкі, чалавека з абмежаванымі інтарэсамі. «Полымя». Даўней бадай што ў кожным сяле быў свой вядзьмар. А што ні вядзьмар — то найпершы чмут. Якімовіч.
2. Тое, што ачмурае; дурман; падман. Паводкай веснавою, Паходкай маладою Імклівіць вольны люд, Змятаючы з дарогі Вякоў старых парогі, Старых законаў чмут. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
luz, ~u
м.
1. зазор, шчыліна; свабодная прастора;
2. вольны час;
luz psychiczny разм. расслабленне; рэляксацыя;
na ~ie разм. марна; ухаластую
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
vacant
[ˈveɪkənt]
adj.
1) во́льны, пусты́
a vacant house — нікі́м не заня́ты дом
2) бязду́мны, пусты́
a vacant smile — бязду́мная ўсьме́шка
3) свабо́дны
vacant time — час свабо́дны ад пра́цы
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
spare2 [speə] adj.
1. запасны́, лі́шні;
spare parts запасны́я ча́сткі;
We have no spare room for the table. Няма дзе паставіць стол;
I have no spare money. У мяне няма грошай у запас.
2. во́льны, незаня́ты (час);
He paints in his spare time. У вольны час ён малюе.
3. fml худы́, то́нкі, хударля́вы;
a spare frame хударля́вы целаскла́д
4. мізэ́рны, уме́раны;
He is spare of speech. Ён скупы на словы;
The room is spare of furniture. У пакоі вельмі мала мэблі.
5. стро́гі, ашча́дны;
a spare diet стро́гая дые́та
♦
go spare BrE, infml разысці́ся, раззлава́цца, шале́ць ад зло́сці
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
◎ Лёз ’зазор’ (гродз., Нар. сл.), лёзны ’свабодны, нічым не заняты’ (Бяльк.), ’пусты, лёгкі’ (КЭС, лаг.), ’неказырны’ (Янк. I), сувалк. loźniak ’агароднік, бедны селянін, які жыве за вёскай’ (КСПГ), ст.-бел. лезный, лиозный, люзный ’вольны’ (з XVI ст.) запазычаны са ст.-польск. luz (польск. luz, каш. loz, lóz ’вольнае месца’), luźny ’свабодны, разрознены’, якія паходзяць з ням. los ’свабодны, з зазорам’ < ст.-в.-ням., с.-в.-ням. los ’свабодны, расслаблены’, ’гарэзлівы’ (Слаўскі, 4, 393; Булыка, Запазыч., 192). Гл. яшчэ лёс 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
элеўтэрако́к
(н.-лац. eleutherococcus, ад гр. eleutheros = вольны + kokkos = костачка)
кустовая расліна сям. араліевых з пакрытымі калючкамі галінкамі і дробнымі жаўтаватымі або лілаватымі кветкамі ў парасоніках, пашыраная ва Усх. Азіі; на Беларусі вырошчваецца як дэкаратыўная і лекавая (па дзеянню блізкая да жэньшэню).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
каза́к 1, казака і казака; мн. казакі, ‑коў і казакі, ‑аў; м.
1. На Русі ў 15–17 стст. вольны чалавек з прыгонных сялян, халопаў, гарадской беднаты, якія ўцякалі на ўскраіны дзяржавы — Дон, Запарожжа, Яік. Запарожскія казакі. □ Большая частка казакоў складалася з былых прыгонных сялян, якія ўцякалі на Украіну і паўднёвыя вобласці Беларусі ад прыгоннай няволі. «Беларусь».
2. У дарэвалюцыйнай Расіі з 18 ст. — прадстаўнік ваеннага саслоўя — ураджэнец вайсковых абласцей (Кубанскай, Арэнбургскай, войска Данскога і інш.), які быў абавязан несці службу ў асобых вайсковых часцях за льготнае карыстанне зямлёй. Данскія казакі. // Радавы асобых (звычайна кавалерыйскіх) вайсковых часцей, якія камплектаваліся з ураджэнцаў вайсковых абласцей. У вёсцы трывога: прыехаў земскі з казакамі. Якімовіч.
3. Ураджэнец некаторых (былых вайсковых) абласцей СССР.
4. перан. Пра спрытнага, маладога мужчыну. — Па-нашаму было гэтак, — хто хлопец хлёсткі і смелы, той і казак. Брыль.
•••
Вольны казак — пра свабоднага чалавека, які ні ад каго не залежыць.
[Ад цюрк. казак — вольны чалавек.]
каза́к 2, ‑а, м.
Тое, што і казачок (у 3 знач.). Разгарнуў Грамыка полы, Казака йдзе сам-адзін. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
vacant [ˈveɪkənt] adj.
1. незаня́ты, во́льны;
a vacant appartment незаня́тая кватэ́ра;
a vacant seat во́льнае ме́сца (у тэатры, аўтобусе і да т.п.)
2. fml вака́нтны;
a vacant post вака́нтная паса́да
3. бязду́мны; пусты́;
a vacant face не выра́зны твар;
a vacant mind по́ўная адсу́тнасць ду́мак; ту́пасць;
with a vacant stare бязду́мна; няўця́мна
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)