экзэмпля́р

(лац. exemplar = узор)

1) асобны прадмет з шэрагу аднародных прадметаў, асобная адзінка чаго-н. (напр. э. кнігі);

2) асобны прадстаўнік якой-н. пароды, віду, разнавіднасці (пра жывёл і раслін);

3) перан. асоба, якая вызначаецца незвычайнымі або адмоўнымі ўласцівасцямі.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

эпігра́ма

(гр. epigramma = надпіс)

1) надпіс на помніку, будынку ў старажытных грэкаў, які тлумачыў значэнне прадмета;

2) паэтычны жанр панегірычна-дыдактычнага характару ў старажытнай беларускай літаратуры;

3) кароткі сатырычны верш, у якім дасціпна высмейваецца пэўная асоба ці грамадская з’ява.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

прыміты́ўны

(лац. primitivus)

1) просты, не складаны па будове, выкананню (напр. п. механізм);

2) недастаткова глыбокі, надта спрошчаны (напр. п. твор);

3) неразвіты (напр. п-ая асоба).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

эмігра́нт

(лац. emigrans, -ntis = які высяляецца, выязджае)

асоба, якая перасялілася са сваёй краіны ў чужую па палітычных, эканамічных, рэлігійных ці іншых прычынах (параўн. імігрант 1, мігрант 1).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

бургамі́стр

(с.-в.-ням. bürgemeister)

1) выбарная асоба, якая ўзначальвала мясцовае самакіраванне ў сярэдневяковых гарадах, дзе дзейнічала магдэбургскае права, у т. л. і ў гарадах Вялікага княства Літоўскага;

2) кіраўнік гарадской управы ў некаторых краінах Зах. Еўропы (Германіі, Бельгіі і інш ).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

means [mi:nz] n. (pl. means)

1. (of) ме́тад; сро́дак; сістэ́ма;

That’s the most effective means of advertising. Гэта самы эфектыўны спосаб/сродак рэкламы;

a means of transport BrE тра́нспартныя сро́дкі, тра́нспарт;

by honest/fair means чэ́сным, добрасумле́нным/справядлі́вым шля́хам

2. pl. means гро́шы; дахо́д;

beyond your means (кашту́е) больш, чым вы мо́жаце сабе́ дазво́ліць;

within your means (кашту́е) сто́лькі, што вы мо́жаце сабе́ дазво́ліць;

a man/woman of means fml бага́тая, замо́жная асо́ба, асо́ба са сро́дкамі

3. : the means of production econ. сро́дкі вытво́рчасці

♦

by all means абавязко́ва, зразуме́ла;

Can I call you later? – By all means. Магу я патэлефанаваць вам пазней? – Абавязкова;

by means of fml шля́хам, ме́тадам;

by no means/not by any means ні ў я́кім ра́зе, зусі́м не (так);

He is not a bad man, by any means. Ён зусім не дрэнны чалавек.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

тре́тий в разн. знач. трэ́ці;

тре́тьего дня пазаўчо́ра;

в тре́тьем году́ пазале́тась, у пазаміну́лым го́дзе;

в тре́тьих па-трэ́цяе;

в тре́тий раз трэ́ці раз;

тре́тье лицо́ юр. трэ́цяя асо́ба;

в тре́тьем лице́ (говорить, писать) у трэ́цяй асо́бе;

тре́тье поколе́ние трэ́цяе пакале́нне;

◊

из тре́тьих рук праз трэ́ція ру́кі;

тре́тьей руки́ не ле́пшы, не ве́льмі што;

до тре́тьих петухо́в да трэ́ціх пе́ўняў.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Старана́ ‘бок’; ‘напрамак свету’, ‘край, краіна’, ‘бок (у судзе)’, ‘бок (у адзенні)’, ‘бок гумна; прыстаронак’ (ТСБМ, Ласт., Стан., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), сторона́ ‘бок, бакавіна’, ‘край, мясцовасць’ (ТС), ст.-бел. сторона ‘край, краіна’, ‘напрамак’, ‘супрацьстаўныя групы’, ‘юрыдычная асоба’ (Сташайтэне, Абстр. лекс., 69). Параўн. укр., рус. сторона́, стараж.-рус. сторона, польск., в.-луж., н.-луж. strona, палаб. stárna, чэш., славац. strana, серб.-харв. стра́на, славен. strána, балг. страна́, макед. страна, ст.-слав. страна. Прасл. *storna утворана з суф. ‑na ад прасл. *sterti (гл. прасціраць), якое, у сваю чаргу, ад і.-е. *ster‑ ‘тс’. Гл. Слаўскі, SP, 1, 116; Шустар-Шэўц, 1364–1365; Бязлай, 3, 323. Роднасныя лат. stara ‘паласа’, ст.-інд. str̥ṇā́ti, str̥ṇā́ti ‘разлёгся’, лац. sternō ‘рассыпаць, распасцерці’, sternere ‘сыпаць, сцяліць’. Гл. Фасмер, 3, 768 з літ-рай; Глухак, 586–587.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сухо́ты ’туберкулёз’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Ласт., Касп., Шат.; ашм., Стан.; ЛА, 3; Варл., Сержп. Прымхі, Сцяшк., ТС), ’клопат, непрыемнасць’ (ТСБМ), сухо́та ’ліха, гора’ (кобр., Горбач, Зах.-пол. гов.), ’сухоты’ (Сл. ПЗБ, Сл. Брэс.), сухата́ ’тс’ (Пятк. 2), сухо́тка ’тс’ (Касп., Пятк. 2), ’хвароба скуры ў дзяцей, сухі лішай’ (Цых.), сюды ж сухо́ты ’схуднелая асоба’ (Юрч. Вытв.), але хутчэй прым.: сухо́ты етый маліц (там жа), параўн. сухо́ткі ’вельмі сухі, высахлы’: гавёс стаў сухоткі (Цых.). Укр. сухо́ти, рус. сухо́ты, польск. suchoty, в.-луж. suchoćina, чэш. souchotiny ’туберкулёз’. Да сухі, першапачаткова nomen abstractum сухо́та, потым мн. л. для спецыялізацыі назвы, што паводле Карскага (2–3, 331), тлумачыцца “множественностью признаков” хваробы. Тая ж матывацыя ў балг. радоп. су́ва бо́лес ’тс’. Меркаванні Цвяткова (Запіскі, 2, 1, 84) пра польскі ўплыў на змену націску не пераконваюць. Гл. сухата.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

патрыя́рх

(гр. patriarches = родапачынальнік)

1) кіраўнік роду ў родавым грамадстве;

2) вышэйшая духоўная асоба, кіраўнік праваслаўнай царквы;

3) перан. стары і вельмі паважаны чалавек у якім-н. калектыве.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)