улажы́ць сов.

1. (спать) уложи́ть;

2. (покрыть предметами поверхность чего-л.) уложи́ть, вы́ложить;

у. падло́гу плі́ткай — уложи́ть пол пли́ткой;

3. (расположить, разместить каким-л. образом, в определённом порядке или построить, складывая) уложи́ть;

у. тру́бы — уложи́ть тру́бы;

у. валасы́ — уложи́ть во́лосы;

4. перен., разг. (убить) уложи́ть;

5. (положить внутрь чего-л.) вложи́ть; засу́нуть, су́нуть;

у. кні́гу ў партфе́ль — вложи́ть кни́гу в портфе́ль;

у. ша́блю ў но́жны — вложи́ть са́блю в но́жны;

6. перен. вложи́ть;

мно́га сіл і сро́дкаў ~жы́ў ён у гэ́ту спра́ву — мно́го сил и средств вложи́л он в э́то де́ло;

у. гро́шы ў будаўні́цтва даро́гі — вложи́ть де́ньги в строи́тельство доро́ги;

у. у сло́вы і́ншы сэнс — вложи́ть в слова́ друго́й смысл;

у. душу́ — (у што) вложи́ть ду́шу (во что)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

гнаць несов.

1. в разн. знач. гнать; (охот. — ещё) трави́ть; (добывать перегонкой — ещё) кури́ть;

г. ста́так — гнать ста́до;

г. машы́ну — гнать маши́ну;

г. рабо́ту — гнать рабо́ту;

ве́цер го́ніць хма́ры — ве́тер го́нит ту́чи;

г. плыты́ — гнать плоты́;

саба́кі го́няць за́йца — соба́ки го́нят за́йца;

г. зве́ра — гна́ть (трави́ть) зве́ря;

сасну́ го́ніць уве́рхбезл. сосну́ го́нит вверх;

г. прако́с — гнать проко́с;

г. смалу́ — гнать (кури́ть) смолу́;

г. слі́нубезл. гнать слюну́;

2. (принуждать удалиться) гнать, выгоня́ть, прогоня́ть;

г. з ха́ты — гнать (выгоня́ть, прогоня́ть) и́з дому;

3. безл. (о поносе) нести́;

4. разг. (давать, предоставлять — обычно в повелительном наклонении) гнать;

гані́ гро́шы — гони́ де́ньги;

г. мятло́ю — гнать метло́й;

г. у ка́рак — гнать в ше́ю (в три ше́и, взаше́й);

куды́ яго́ чорт го́ніць — куда́ его́ чёрт го́нит

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

скруці́ць сов.

1. (изготовить кручением) свить, скрути́ть;

с. вяро́ўку — свить (скрути́ть) верёвку;

2. (сложить трубкой) ската́ть, сверну́ть; скрути́ть;

с. чарцёж у тру́бку — ската́ть (сверну́ть) чертёж в тру́бку;

с. цыга́рку — скрути́ть (сверну́ть) цига́рку;

3. свинти́ть, отвинти́ть;

с. га́йку — свинти́ть га́йку; (сматывая, навить на что-л.) смота́ть;

с. ву́ду — смота́ть у́дочку; (вертя, испортить) сверну́ть, сверте́ть;

с. ключ — сверну́ть (сверте́ть) ключ;

6. (связать) скрути́ть;

яму́і́лі ру́кі — ему́ скрути́ли ру́ки;

7. (свести судорогами) скорёжить, ско́рчить;

пад ве́чар яго́ зусі́м ~ці́лабезл. к ве́черу его́ совсе́м скорёжило (ско́рчило);

8. разг. зажи́лить;

с. гро́шы — зажи́лить де́ньги;

9. (удалив сердцевину, изготовить) сде́лать;

с. ду́дку — сде́лать ду́дку;

10. разг. сплутова́ть, смоше́нничать;

с. галаву́ы́ю) — слома́ть го́лову (ше́ю);

с. у барано́ў рог — скрути́ть в бара́ний рог;

с. чо́рту ро́гі — слома́ть чёрту рога́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

оборо́т м.

1. (круг вращения) абаро́т, -та м.;

оборо́т колеса́ абаро́т ко́ла;

маши́на де́лает сто оборо́тов в мину́ту машы́на ро́біць сто абаро́таў у міну́ту;

2. (отдельная стадия) абаро́т, -ту м.;

оборо́т полевы́х культу́р с.-х. абаро́т палявы́х культу́р;

3. (обращение) абаро́т, -ту м., абарачэ́нне, -ння ср.;

оборо́т капита́ла абаро́т капіта́лу;

де́нежный оборо́т грашо́вае абарачэ́нне;

пусти́ть де́ньги в оборо́т пусці́ць гро́шы ў абарачэ́нне;

4. (оборотная сторона) адваро́т, -ту м.;

смотри́ на оборо́те глядзі́ на адваро́це;

5. (направление в течении, развитии чего-л.) ход, род. хо́ду м., кіру́нак, -нку м., хара́ктар, -ру м.;

де́ло при́няло хоро́ший оборо́т спра́ва ста́ла до́брай (набыла́ до́бры кіру́нак, пале́пшылася);

6. (словесное выражение) зваро́т, -ту м.;

оборо́т ре́чи мо́ўны зваро́т;

фразеологи́ческий оборо́т фразеалагі́чны зваро́т;

пусти́ть в оборо́т пусці́ць у абыхо́дак;

взять в оборо́т узя́ць у рабо́ту.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

БАНК

(ад італьян. banco крама мянялы),

фінансавая ўстанова, спецыялізаваная на акумуляцыі грашовых сродкаў і зберажэнняў (укладаў), крэдытаванні, пасрэдніцтве ў грашовых разліках і інш. банкаўскіх аперацыях у адпаведнасці з заканадаўствам. Мае статутны і рэзервовы фонды. Паводле формаў уласнасці банкі бываюць: акцыянерныя, партнёрскія, індывідуальныя, кааператыўныя (узаемныя), муніцыпальныя (камунальныя), дзяржаўныя (нац.), змешаныя (з удзелам дзяржавы), сумесныя (з удзелам замежнага капіталу), замежныя, міждзяржаўныя; паводле функцый і характару аперацый — камерцыйныя банкі, ашчадныя банкі, інвестыцыйныя, іпатэчныя, знешнегандлёвыя банкі і інш., якія на чале з цэнтр. банкам утвараюць банкаўскую сістэму краіны; цэнтр. банк у большасці краін належыць дзяржаве і валодае манапольным правам эмісіі грошай. Пры ажыццяўленні знешнеэканам. аперацый адрозніваюць банкі-рэзідэнты (зарэгістраваныя на нац. тэрыторыі) і банкі-нерэзідэнты (замежныя). Банкі, якія выпускаюць уласныя каштоўныя паперы, наз. банкамі-эмітэнтамі.

Вытокі банкаўскай справы адносяцца да практыкі захоўвання каштоўных металаў у карпарацыях жрацоў і мяняльнай справы ў рабаўладальніцкім грамадстве. Як самаст. ўстановы банкі ўзніклі ў сярэднявеччы, крэдытавалі пераважна каралёў і буйных феадалаў. У 16 ст. ў буйных гандл. цэнтрах (Амстэрдам, Гамбург) з’явіліся банкі новага тыпу — т.зв. жырабанкі, якія ажыццяўлялі безнаяўныя разлікі паміж сваімі кліентамі. Сучасныя прынцыпы банкаўскай справы найперш сфарміраваліся ў Англіі. У Расіі пачалі стварацца з 1750-х г.

Першы на Беларусі Мінскі камерцыйны банк заснавалі ў 1873 буйныя памешчыкі і купцы, меў філіялы ў Гомелі, Літве, на Украіне. У 1881—84 у Мінску, Віцебску, Магілёве, Гродне адкрыты аддзяленні Дзярж. банка Расіі (іх баланс на 1.1.1914 — 32,5 млн. руб.). У канцы 19 — пач. 20 ст. адкрыты філіялы рас. акцыянерных камерц. Банкаў. Да 1-й сусв. вайны на Беларусі дзейнічалі аддзяленні банкаў Рас. імперыі: Злучанага (баланс на 1.1.1914 — 5,6 млн. руб.), Руска-Азіяцкага (13,1 млн.), Віленскага прыватнага (11,5 млн.), Азоўска-Данскога (7,3 млн.), Маскоўскага (1,4 млн.), Руска-Французскага (2,8 млн.). Праз гэтыя аддзяленні банкаў на Беларусь ішоў прыток кароткатэрміновых пазыковых капіталаў з інш. рэгіёнаў Расіі (агульны аб’ём крэдытных укладанняў на 1.1.1914 склаў 38,6 млн. руб.). Дзейнічалі таксама т-вы ўзаемнага крэдыту, крэдытныя кааператывы, гар. грамадскія банкі. Але яны не задавальнялі патрэбы бел. прам-сці і гандлю ў крэдыце, што спрыяла ўзнікненню банкірскіх дамоў і кантор, развіццю ліхвярскага крэдыту, пранікненню замежнага капіталу. Былі адкрыты аддзяленні іпатэчных банкаў: акцыянерных зямельных Віленскага, Маскоўскага, С.-Пецярбургска-Тульскага, дзярж. Сялянскага пазямельнага (аперацыі з 1883) і Дваранскага зямельнага (з 1885). Сав. банкаўская сістэма пачала фарміравацца ў 1922 з адкрыццём Бел. канторы Дзяржбанка РСФСР (потым СССР). Пазней адкрыты Прамбанк, Усекабанк, Белкамунбанк, Белсельбанк і інш. Пасля 1959 засталіся Бел. канторы Дзяржбанка СССР і Будбанка СССР.

З прыняццем законаў «Аб Нацыянальным банку Рэспублікі Беларусь» і «Аб банках і банкаўскай дзейнасці ў Рэспубліцы Беларусь» (снежань, 1990) пачалося фарміраванне нац. банкаўскай сістэмы. Яна складаецца з Нацыянальнага банка Рэспублікі Беларусь і камерцыйных банкаў, якіх на 1.1.1996 было 42, з іх найбольшыя (паводле памеру фактычнага статутнага фонду; млн. руб. і тыс. ЭКЮ): акцыянерны ашчадны Беларусьбанк (184970,1 і 12555,1), акцыянерны камерцыйны «Прыёрбанк» (117742,9 і 7992), акцыянерны камерцыйны «Пошук» (69347,4 і 4707,1), Белпрамбудбанк (49942,5 і 3389,9), Знешэканомбанк (47823,2 і 2960,7), акцыянернае т-ва «Інвестбанк» (40776 і 2467,7), Белбізнесбанк (40334,2 і 2737,7), Белаграпрамбанк (36000 і 2443,6), «Садружнасць» (35291,3 і 2395,4), Белсувязьбанк (31681,6 і 2150,4), «Мінск-транзіт банк» (31483,3 і 2137), акцыянерны рэгіянальны камерцыйны банк «Комплекс» (31192 і 2117,2), Масбізнесбанк (30791,7 і 2090), Бел. біржавы банк (30589 і 2076,3), спецыялізаваны камерцыйны Тэхнабанк (30518,2 і 2071,5), Б.н банк (29794 і 2022,3), Брэсткамбанк (29614,8 і 2010,1).

На сучасным этапе дзейнічаюць банкаўскія сістэмы: нацыянальная (адной краіны, як правіла, на чале з цэнтр. банкам, з адной грашовай адзінкай, ажыццяўляе сувязь з інш. нац. сістэмамі), рэгіянальная (забяспечвае інтарэсы некалькіх краін і ва ўзаемных разліках звязана асобнымі эканам. адносінамі) і міжнар. (для разлікаў у міжнар. маштабе). Сярод нац. банкаўскіх сістэм асабліва вядомыя швейцарская, банкі якой дзякуючы працягламу нейтралітэту гэтай краіны строга захоўваюць тайну банкаўскіх укладаў, маюць вял. залатыя рэзервы і таму прыцягальныя для кліентаў усяго свету. Да рэгіянальных банкаўскіх сістэм адносяцца еўрап., ціхаакіянская і інш.; некаторыя з іх (Еўрап. Валютная Сістэма) па ўзроўні інтэграцыі набліжаюцца да нац. банкаўскіх сістэм. Аснову міжнар. банкаўскай сістэмы складаюць Міжнародны валютны фонд, Міжнарод. банк рэканструкцыі і развіцця, Банк міжнародных разлікаў. Найбольшыя банкі краін свету: «Сумітома банк», «Фудзі банк» (Японія), «Сіці карпарэйшэн», «Чэйз Манхатан банк», «Банкамерыка карпарэйшэн» (ЗША), «Барклейс банк», «Нэшанал Вестмінстэр банк», «Мідленд банк» (Вялікабрытанія), «Амстэрдам-Ротэрдам банк» (Нідэрланды), «Інстытута банкарыо сан паўла ды Тарына» (Італія), «Роял банк оф Канада» (Канада), «Рэдзі агрыколь», «Банк насьёналь дэ Пары», «Сасьетэ жэнераль» (Францыя), «Дойчэ банк», «Дрэзднер банк», «Комерцбанк» (Германія), «Юньён банк швітцэрланд», «Сюіс банк карпарэйшэн» (Швейцарыя). У дзесятку найбуйнейшых банкаў свету ўваходзіць найбольш японскіх, сярод якіх самы буйны «Сумітома банк». Сучасная банкаўская справа мае высокі ўзровень тэхн. аснашчанасці: у сусв. маштабе выкарыстоўваюцца электронная сістэма разлікаў тыпу SVIFT, безнаяўныя разлікі з дапамогай пластыкавых картак і інш.

Літ.:

Альманах банков Республики Беларусь. Мн., 1993;

Деньги, кредит, банки: Справ. пособие. Мн., 1994.

В.Ф.Дашкевіч.

т. 2, с. 280

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

зні́кнуць сов.

1. (перестать существовать) исче́знуть; улету́читься;

тума́н знік — тума́н исче́з (улету́чился);

страх знік — страх исче́з;

2. (потеряться) исче́знуть, пропа́сть;

зні́клі дакуме́нты — исче́зли (пропа́ли) докуме́нты;

3. (из виду) исче́знуть, скры́ться, пропа́сть;

зладзе́і ўмо́мант ~клі — во́ры момента́льно исче́зли (скры́лись, пропа́ли);

4. (перестать появляться где-л.) пропа́сть, исче́знуть;

куды́ вы ~клі? — куда́ вы пропа́ли (исче́зли)?

5. (уйти быстро, незаметно) исче́знуть, скры́ться; ускользну́ть;

з. з до́му — скры́ться (ускользну́ть) и́з дому;

6. (спрятаться) скры́ться, исче́знуть;

со́нца ~кла за ле́сам — со́лнце скры́лось (исче́зло) за ле́сом;

7. (израсходоваться) исче́знуть, исся́кнуть; уплы́ть;

гро́шы ~кліде́ньги исче́зли (исся́кли, уплы́ли);

8. перен. (утратиться, исчезнуть) раста́ять, исся́кнуть, уйти́;

сі́лы ~клі — си́лы ушли́ (раста́яли, исся́кли);

9. перен. (пройти, минуть) улете́ть, унести́сь;

надзе́і ~клі — наде́жды улете́ли (унесли́сь);

з. з вачэ́й — скры́ться из глаз, исче́знуть;

з. з гарызо́нту — исче́знуть с горизо́нта

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сабра́ць сов.

1. в разн. знач. собра́ть; (в одно место — ещё) сосредото́чить; (организовать — ещё) сколоти́ть; (получить с кого-л. — ещё) взыска́ть; (подготовить в дорогу — ещё) снаряди́ть; (рассыпавшееся, разбросанное — ещё) подобра́ть;

с. удзе́льнікаў пахо́ду — собра́ть уча́стников похо́да;

с. кале́кцыю карці́н — собра́ть колле́кцию карти́н;

с. зве́сткі — собра́ть све́дения;

с. машы́ну — собра́ть маши́ну;

с. бо́льшасць галасо́ў — собра́ть большинство́ голосо́в;

с. на стол — собра́ть на стол;

с. апо́шнія сі́лы — собра́ть после́дние си́лы;

с. суке́нку ў та́ліі — собра́ть пла́тье в та́лии;

с. во́йскі на по́дступах да го́рада — собра́ть (сосредото́чить) войска́ на по́дступах к го́роду;

с. гру́пу — собра́ть (сколоти́ть) гру́ппу;

с. даўгі́ — собра́ть (взыска́ть) долги́;

2. (деньги, материалы и пр.) собра́ть, скопи́ть, прикопи́ть, накопи́ть;

3. (урожай) убра́ть, собра́ть;

4. снять;

с. смята́нку — снять сли́вки;

(і) касце́й не с. — (и) ко́стей не собра́ть;

а́ў чорт па́ру — собра́л чёрт па́ру

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ляжа́ць несов., в разн. знач. лежа́ть;

кні́га ляжы́ць на стале́ — кни́га лежи́т на столе́;

л. у непрыто́мнасці — лежа́ть без созна́ния;

мая́ зая́ва ляжы́ць у дырэ́ктара — моё заявле́ние лежи́т у дире́ктора;

на траве́ ляжы́ць раса́ — на траве́ лежи́т роса́;

гро́шы л. у ашчадка́седе́ньги лежа́т в сберка́ссе;

за ле́сам ляжы́ць прасто́рнае по́ле — за ле́сом лежи́т просто́рное по́ле;

шлях мой ляжы́ць на Маскву́ — путь мой лежи́т на Москву́;

на мне ляжы́ць абавя́зак — на мне лежи́т обя́занность;

л. у асно́ве — лежа́ть в осно́ве;

л. на баку́ (на пе́чы) — лежа́ть на боку́ (на печи́);

дрэ́нна ляжы́ць — пло́хо лежи́т;

душа́э́рца) не ляжы́ць — (да каго, чаго) душа́е́рдце) не лежи́т (к кому, чему);

л. пад сукно́м — лежа́ть под сукно́м;

л. на пляча́х — лежа́ть на плеча́х;

л. як пласт (пласто́м) — лежа́ть пласто́м (как пласт);

л. мёртвым гру́зам — лежа́ть мёртвым гру́зом;

ле́жма л.прост. ле́жмя лежа́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

палажы́ць сов.

1. в разн. знач. положи́ть;

п. кні́гу ў партфе́ль — положи́ть кни́гу в портфе́ль;

п. гро́шы на кні́жку — положи́ть де́ньги на кни́жку;

п. дзіця́ ў бальні́цу — положи́ть ребёнка в больни́цу;

2. настла́ть;

п. падло́гу — настла́ть пол;

3. уложи́ть;

п. дзіця́ спаць — уложи́ть ребёнка спать;

4. (положить ударом) уложи́ть, свали́ть;

п. жыццё — положи́ть жизнь;

п. сі́лы (пра́цу) — положи́ть си́лы (труд);

п. пача́так (кане́ц) — (чаму) положи́ть нача́ло (коне́ц) (чему);

п. на (абе́дзве) лапа́ткі — положи́ть на (о́бе) лопа́тки;

як бог на душу́ пало́жыць — как бог на́ душу поло́жит;

вы́мі ды палажы́ — вынь да поло́жь;

п. зу́бы на палі́цу — положи́ть зу́бы на по́лку;

п. (сабе́) у кішэ́нь — положи́ть (себе́) в карма́н;

разжава́ць і ў рот п. — разжева́ть и в рот положи́ть;

п. пад сукно́ — положи́ть под сукно́;

п. у труну́ — свести́ в гроб (моги́лу);

палажы́ўшы руку́ на сэ́рца — положа́ ру́ку на́ сердце

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ве́цер (род. ве́тру) м. ве́тер;

ру́жа вятро́ўметеор. ро́за ветро́в;

ад (з) ве́тру валі́цца — от ве́тра вали́ться;

ве́трам падшы́ты (падбі́ты) — подби́тый ве́тром;

ве́трам пайсці́ — пра́хом пойти́;

в. гуля́е ў кішэ́ні — ве́тер свисти́т в карма́нах;

в. у галаве́ — ве́тер в голове́;

спадаро́жнага ве́тру! — попу́тного ве́тра!;

вы́кінуць гро́шы на в. — вы́бросить де́ньги на ве́тер;

з ве́тру вяро́ўкі віць — нести́ (поро́ть) ахине́ю (дичь, вздор, ерунду́, галиматью́, чепуху́, чушь);

з лёгкім ве́трам! — попу́тного ве́тра!, ска́тертью доро́га!;

кі́даць (пуска́ць) сло́вы на в. — броса́ть (пуска́ть) слова́ на ве́тер;

куды́ в. дзьме — куда́ ве́тер ду́ет;

куды́ в., туды́ і ён (яна́)ирон. куда́ ве́тер ду́ет;

на ўзвей в. (пусці́ць) — пусти́ть на ве́тер;

на ўзвей в. (гавары́ць) — говори́ть зря (напра́сно), болта́ть;

трыма́ць нос па ве́тры — держа́ть нос по́ ветру;

шука́й ве́тру ў по́лі — ищи́ ве́тра в по́ле; ищи́ свищи́;

як ве́трам змяло́ — как ве́тром сду́ло;

які́м ве́трам зане́сла (прыне́сла)? — каки́м ве́тром (каки́ми ветра́ми) занесло́?

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)