Verbum

ву́ха, -а, мн. ву́шы і (з ліч. 2, 3, 4) ву́хі, вушэ́й, н.

1. Орган слыху, а таксама вонкавая частка яго ў форме ракавіны.

Унутранае в.

Адмарозіць вушы.

Пачухаць за вухам.

Праваліцца па самыя вушы (вельмі глыбока). Тугаваты (тугі) на в. (глухаваты). На в. гаварыць (ціха, каля самага вуха таго, хто слухае). Міма вушэй прапусціць што-н. (пакінуць без увагі). В. рэжа або дзярэ (пра непрыемныя спевы, музыку; разм.). Не бачыць каму-н. каго-, што-н. як сваіх вушэй (ніколі не ўбачыць, не атрымаць; разм.). За вушы не адцягнеш каго-н. (вельмі падабацца каму-н. што-н.; разм.). Адным вухам (або краем вуха) чуў (не поўнасцю, без падрабязнасцей; разм.). І сцены вушы маюць (тут могуць падслухваць). Вушы наставіць (натапырыць) (пачаць прыслухоўвацца). Трымаць вушы востра (не быць вельмі даверлівым, быць асцярожным, пільным; разм.). У вушы ўвесці каму (падказаць каму-н. неабходнасць якога-н. дзеяння). Як у вуху (зацішна, цёпла).

2. перан., звычайна адз. Здольнасць успрымаць гукі.

Чуткае в. ў каго-н.

3. часцей мн. У цёплай шапцы-вушанцы — бакавыя адкідныя часткі.

Шапка з вушамі.

4. У некаторых прадметаў: бакавая частка, прыстасаванне для падвешвання, пад’ёму.

Вушы цэбра.

◊

І вухам не вядзе (разм.) — не звяртае ніякай увагі.

Па вушы закахацца (разм.) — вельмі моцна.

Па (самыя) вушы (разм.) — вельмі глыбока, многа, моцна; поўнасцю.

Па (самыя) вушы ўвайсці ў справу.

Дома работы па вушы.

Ні вуха ні рыла (не разумее, не ведае і пад.; разм.) — зусім нічога (не разумее, не ведае і пад.).

|| памянш. ву́шка, -а, мн. -і, -шак, н. (да 1 знач.).

За в. ды на сонейка (выкрыць, прыцягнуць да адказнасці каго-н.).

|| прым. вушны́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).

Вушныя хваробы.

В. урач (па лячэнні вуха; разм.). Вушная ракавіна.

піса́ць, пішу́, пі́шаш, пі́ша; пішы́; пі́саны; незак.

1. што і без дап. Перадаваць на чым-н. якія-н. графічныя знакі.

П. літары. П. разборліва.

2. што. Складаць які-н. тэкст, ствараць літаратурны твор.

П. заяву.

П. вершы.

3. што аб кім-чым, пра каго-што і з дадан. сказам. Паведамляць ці выказваць што-н. пісьмова.

Газеты пішуць пра падзеі ў горадзе. П. пра дасягненні нацыянальнага мастацтва.

4. каму. Звяртацца да каго-н. пісьмова.

П. у вышэйшыя інстанцыі.

5. што. Ствараць творы жывапісу.

П. пейзаж.

◊

Закон не пісаны для каго або каму (разм.) — пра таго, хто дзейнічае, як яму захочацца.

Дурням закон не пісаны.

Пішы прапала (разм.) — аб непазбежнасці якой-н. страты, няўдачы і пад.

|| зак. напіса́ць, -пішу́, -пі́шаш, -пі́ша; -пішы́; -пі́саны.

|| наз. піса́нне, -я, н. (да 1, 2,4 і 5 знач.).

няве́рны, -ая, -ае.

1. Які парушае вернасць каму-, чаму-н.; здрадлівы.

Н. сябар.

2. Які парушае вернасць у шлюбе.

Н. муж.

3. Недакладны ва ўспрыманні.

Н. слых.

4. у знач. наз. няве́рны, -ага, м.; няве́рная, -ай, ж., мн. -ыя, -ых. Той (тая), хто вызнае чужую веру.

Гарэлі вёскі няверных на беразе Дуная.

|| наз. няве́рнасць, -і, ж. (да 1—3 знач.).

мак, -у, мн. -і, -аў, м.

1. Травяністая расліна сямейства макавых з высокім сцяблом і вялікімі, часцей за ўсё чырвонымі кветкамі.

Чырвоныя макі.

2. зб. Насенне гэтай расліны, якое ідзе ў ежу.

◊

Дробным макам рассыпа́цца перад кім (разм., неадабр.) — лісліва дагаджаць каму-н.

Сесці макам (разм., неадабр.) — пацярпець няўдачу ў якой-н. справе.

|| прым. ма́кавы, -ая, -ае.

Макавае зярнятка.

Сямейства макавых (наз.).

мы́ліць, -лю, -ліш, -ліць; незак.

1. каго-што. Церці мылам з вадою.

М. рукі.

2. што. Распускаць мыла ў вадзе.

М. ваду.

◊

Мыліць (намыліць) шыю каму (разм.) —

1) біць каго-н., сурова распраўляцца;

2) моцна прабіраць каго-н., строга выгаворваць.

|| зак. намы́ліць, -лю, -ліш, -ліць.

|| звар. мы́ліцца, -люся, -лішся, -ліцца (да 1 знач.); зак. намы́ліцца, -люся, -лішся, -ліцца (да 1 знач.).

наві́снуць, -ну, -неш, -не; навіс, -сла; зак.

1. Спусціцца, звесіцца нізка над чым-н., на што-н.

Валасы навіслі на вочы.

Над ракой нізка навіслі вербы.

2. Распасцерціся, апусціцца, размясціцца нізка над чым-н.

Туман навіс над ракой.

Ноч навісла над горадам.

3. перан., над кім-чым. Узнікшы, з’явіўшыся, пачаць пагражаць каму-, чаму-н.

Над краінай навісла небяспека.

|| незак. навіса́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

разлічы́цца, -лічу́ся, -лі́чышся, -лі́чыцца; зак.

1. з кім. Цалкам расплаціцца з кім-н.

Р. з крэдыторамі.

2. перан., з кім. Адпомсціць каму-н. за што-н.; звесці рахункі з кім-н.

Р. з крыўдзіцелем.

3. Звольніцца, узяць разлік (разм.).

Р. на рабоце.

4. Зрабіць разлік у страі.

Па парадку нумароў разлічыся!

|| незак. разлі́чвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

|| наз. разлі́к, -у, м.

размалява́ць, -лю́ю, -лю́еш, -лю́е; -лю́й; -лява́ны; зак., каго-што.

1. Пакрыць рознымі, звычайна каляровымі фарбамі.

Р. талерку.

2. перан. Нарабіць сінякоў каму-н. (разм.).

Размалявалі твар у бойцы.

3. перан. Паказаць у прыхарошаным выглядзе, перабольшыць значэнне чаго-н.

Ён умеў р. самую звычайную гісторыю.

|| незак. размалёўваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. размалёўванне, -я, н. і размалёўка, -і, ДМ -лёўцы, ж.