магара́джа

(санскр. māharädža = вялікі ўладар)

тытул князя высокага рангу ў Індыі да 1956 г., якому падначальваліся некалькі іншых князёў.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

маро́ны

(фр. marrons, ад ісп. cimarron = уцякач)

беглыя рабы-негры ў Вест-Індыі і Гвіяне, якія змагаліся супраць каланізатараў.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

па́нхакс

(н.-лац. panchax)

рыба атрада карпазубых, якая пашырана ў вадаёмах Індыі, Шры-Ланка, Малайскага архіпелага; вядома як акварыумная.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

піме́нта

(н.-лац. pimenta)

вечназялёнае дрэва сям. міртавых, якое ў дзікім выглядзе расце ў Цэнтр. Амерыцы; культывуецца ў Індыі.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

ГУРЫ́ДЫ,

дынастыя султанаў, якая правіла на тэр. сучаснага Афганістана і ч. Індыі ў 1148—1206. Паходзілі з роду Суры. Цэнтр заснаванай імі дзяржавы ахопліваў горную вобл. Гур у Афганістане (адсюль назва дынастыі), сталіцамі былі гарады Фірузкух і Газні. Найб. магутнасці дасягнулі ў час. праўлення братоў Гіяс-ад-дзіна Мухамеда [1163—1203] і Шыхаб-ад-дзіна (Муіз-ад-дзіна ці Мухамеда Гуры, правіў у 1203—06), якія заваявалі амаль усе афг. землі, Сінд, Пенджаб, Бенарэс і інш. вобласці і гарады Індыі. Пасля ваен. паражэння Гурыдаў у барацьбе з харэзмшахамі іх дзяржава распалася (1206).

т. 5, с. 538

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

паліа́ндрыя

(ад палі- + -андрыя)

мнагамужжа, форма групавога шлюбу адной жанчыны з некалькімі мужчынамі (захавалася ў некаторых плямён Тыбету і Індыі).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

пампе́льмус

(гал. pompelmoes)

вечназялёнае цытрусавае дрэва сям. рутавых з буйнымі ядомымі ярка-жоўтымі пладамі, якое вырошчваюць у Індыі, Кітаі, Японіі.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

э́траплюс

(н.-лац. etroplus)

рыба атрада акунепадобных, якая пашырана ў прэсных і саланаватых водах Індыі, Шры Ланкі; вядома як акварыумная.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

ГАНДЗІ́ЗМ,

сацыяльна-паліт. і філас.-этычнае вучэнне ў Індыі. Узнік у 1920—40-я г. ў перыяд уздыму нац.-вызв. барацьбы. Назва паходзіць ад імя яго заснавальніка М.К.Гандзі. Гал. прынцып гандзізму — пераадоленне каланіяльнага прыгнечання дзейнай сілай духоўна-маральнага ўдасканалення і ўзвышэння прыгнечаных над прыгнятальнікамі, ці актыўнага, мэтанакіраванага ненасілля. Прадугледжвалася схіленне да антыкаланіяльнай барацьбы ўсяго насельніцтва Індыі незалежна ад каставых, расавых, этнічных, рэліг. і інш. адрозненняў. Устаноўка на актыўнае ненасілле ажыццяўлялася ў форме несупрацоўніцтва з каланіяльнай адміністрацыяй (адмова ад атрымання ганаровых тытулаў і званняў, байкот каланіяльнай палітыкі і інш.), грамадз. непакорнасць (нявыплата падаткаў, спыненне дзелавой актыўнасці). Грамадскі ідэал гандзізму — грамадства без эксплуатацыі і прыгнечання чалавека чалавекам, дзе кожнаму індывіду дадзена магчымасць сцвярджаць і адстойваць свае правы. Ідэалізуюцца праца ў яе простых формах, патрыярхальныя адносіны паміж грамадскімі групамі (класавы мір, апека багатых над беднымі). Гандзізму ўласціва рэзкая крытыка тэхн. цывілізацыі. У час барацьбы Індыі за незалежнасць гандзізм быў ідэалагічнай асновай пераадолення вынікаў каланіяльнага панавання Англіі, антыфеад. і прагрэс. пераўтварэння грамадскага жыцця, барацьбы супраць сепаратызму і кансалідацыі індыйскай нац. дзяржаўнасці, умацавання Індыі ў свеце. Асн. палажэнні вучэння гандзізму сталі афіц. ідэалогіяй партыі Індыйскі нацыянальны кангрэс.

Літ.:

Намбудирипад Е.М. Махатма Ганди и гандизм: Пер. с англ. М., 1960;

Мартышин О.В. Политические взгляды М.К.Ганди. М., 1970;

Литман А.Д. Современная индийская философия. М., 1985.

В.І.Боўш.

т. 5, с. 23

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

буды́зм

(англ. buddhism, ад санскр. buddha = прасвятленне)

адна з трох (побач з хрысціянствам і ісламам) сусветных рэлігій, якая ўзнікла ў VI ст. да н. э. у Індыі і пашырылася ў Кітаі, Японіі, Манголіі, Індакітаі, Бірме.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)