слу́хаць, -аю, -аеш, -ае; незак.

1. каго-што. Накіроўваць слых на што-н.

С. музыку.

2. што. Публічна разглядаць (судовую справу; афіц.).

С. справу аб разводзе.

3. каго-што. Вывучаць што-н. наведваючы лекцыі.

С. курс уводзін у мовазнаўства.

4. каго-што. Даследаваць шляхам выслухвання стан і работу якога-н. унутранага органа.

Доктар уважліва слухаў сэрца.

С. хворага.

5. каго-што. Слухацца каго-н., выконваць чые-н. загады, рабіць так, як хто-н. раіць.

Слухай, што бацька гаворыць.

Трэба с. старэйшых.

Вучні павінны с. настаўніка.

6. заг. слу́хай(це). Ужыв. ў пачатку размовы як зваротак для таго, каб прыцягнуць увагу (разм.).

Слухай, яшчэ я не закончыла, а ты сваё працягваеш.

7. 1 ас. адз. цяпер. слу́хаю, часц. Адказ (пераважна вайскоўцаў) на якое-н. распараджэнне, які абазначае, што яно будзе выканана.

|| зак. праслу́хаць, -аю, -аеш, -ае; -аны (да 1, 3 і 4 знач.) і паслу́хаць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. слу́ханне, -я, н. (да 1—3 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

чалаве́к, -а, мн. лю́дзі, -е́й і (у спалучэнні з колькаснымі словамі) чалаве́кі, чалаве́к, чалаве́кам, чалаве́камі, (аб) чалаве́ках, м.

1. Найбольш развітая жывая істота, якая валодае мысленнем і маўленнем, здольнасцю ствараць прылады працы і мэтанакіравана іх выкарыстоўваць.

Сучасны ч.

Ч. — разумная істота.

2. Муж; мужчына (разм.).

Пражыла жанчына са сваім чалавекам доўгае жыццё.

3. Асоба, якой уласцівы высокія маральныя і інтэлектуальныя якасці.

З яго будзе ч.

Жыццё зрабіла з яго чалавека.

4. Ужыв. ў знач. займенніка: ён, нехта, той.

Ч. не аглянецца, як міне год.

Трэба ратаваць чалавека.

5. У часы прыгоннага права: дваровы слуга, лакей, а пазней — афіцыянт, слуга ў тракціры, рэстаране (уст.).

|| памянш.-ласк. чалаве́чак, -чка, мн. -чкі, -чкаў, м. (да 1 знач.).

|| прым. чалаве́чы, -ая, -ае (да 1 знач.)

◊

Божы чалавек (уст.) — старац.

Добры чалавек — ласкавы зварот да незнаёмага.

Малады чалавек — зварот да маладога мужчыны або мужчыны маладзейшага ўзросту.

|| прым. чалаве́чы, -ая, -ае (да 1 знач.).

Чалавечая постаць.

Чалавечыя слабасці.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

вы́трымаць сов.

1. в разн. знач. вы́держать;

ру́кі не ~маюць — ру́ки не вы́держат;

в. экза́мен — вы́держать экза́мен;

яго́ трэ́ба в. до́ма — его́ ну́жно вы́держать до́ма;

в. віно́ — вы́держать вино́;

2. (не поддаться) устоя́ть, вы́держать, вы́нести;

в. бу́ру — вы́держать (вы́нести) бу́рю (устоя́ть про́тив бу́ри);

3. (проявить выдержку) вы́держать, вы́терпеть, стерпе́ть, утерпе́ть;

◊ в. хара́ктар — вы́держать хара́ктер;

папе́ра ўсё ~мае — посл. бума́га всё сте́рпит

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

тады́

1. нареч., в разн. знач. тогда́;

я тады́ жыў у вёсцы — я тогда́ жил в дере́вне;

я ху́тка вярну́ся, тады́ і пагаво́рым — я ско́ро верну́сь, тогда́ и поговори́м;

2. союз тогда́;

не хо́чаш? Ну, тады́ не трэ́ба — не хо́чешь? Ну, тогда́ не на́до;

калі́ вы́расцеш, тады́ аб усі́м даве́даешся — когда́ вы́растешь, тогда́ обо всём узна́ешь;

◊ тады́ як — союз тогда́ как

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

oneself [wʌnˈself] pron. fml

1. сябе́, сабе́;

do smth. for oneself рабі́ць што-н. для сябе́;

talk to oneself размаўля́ць з самі́м сабо́ю;

hurt oneself уда́рыцца, вы́цяцца, сту́кнуцца;

see smth. for oneself ба́чыць на свае́ во́чы, перако́нвацца

2. сам; сама́; само́;

one has to do it oneself трэ́ба зрабі́ць гэ́та само́му

♦

(all) by oneself

1) адзі́н, сам, без дапамо́гі;

2) адзі́н, у адзіно́це, у само́це;

be oneself быць у нарма́льным ста́не (фізічным і маральным); быць самі́м сабо́й

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

hat [hæt] n. капялю́ш

♦

go hat in hand (to smb.) прасі́ць (каго́-н.) ліслі́ва/уго́дліва;

keep smth. under your hat infml трыма́ць што-н. у сакрэ́це;

my hat! BrE, dated трэ́ба ж!; невераго́дна!;

out of a/the hat наўздага́д;

take one’s hat off to smb./hats off to smb. infml захапля́цца кім-н., пакланя́цца каму́-н., ста́віцца з вялі́кай паша́най да каго́-н.;

throw one’s hat into the ring прыня́ць вы́клік на спабо́рніцтва, абвясці́ць пра наме́р удзе́льнічаць у спабо́рніцтве

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

inch​1 [ɪntʃ] n.

1. ца́ля (2,54 см);

The trousers were an inch too long. Штаны былі на два з паловай сантыметры даўжэйшыя, чым трэба.

2. ве́льмі мала́я адле́гласць або́ ко́лькасць;

The truck missed us by inches. Грузавік ледзь не наехаў на нас.

♦

every inch ца́лкам, по́ўнасцю;

inch by inch ма́ла-пама́лу; ве́льмі паво́льна;

not budge/give/move an inch не ўступа́ць ні на ёту;

He looked every inch a sailor. Ён выглядаў мараком з галавы да пят.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

well​3 [wel] adj. (better, best)

1. здаро́вы;

be/feel well до́бра адчува́ць сябе́;

She isn’t well today. Ёй сёння нядужыцца.

2. до́бры, у до́брым ста́не;

All is well. Усё ў парадку;

All is not well with him. У яго не ўсё ладзіцца.

3. замо́жны, у даста́тку

4. жада́ны;

It might be well for you to leave. Магчыма, вам трэба было б пайсці.

♦

it’s all very well! infml лёгка сказа́ць!;

all is well that ends well ≅ кане́ц – усяму́ вяне́ц

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

übrig

1.

a

1) аста́тні, які́ застае́цца

im Übrigen — адна́к, зрэ́шты

2) лі́шні

ein Übriges tun* — зрабі́ць больш чым трэ́ба

ich hábe (nicht) viel für ihn ~ — ён мне (не) ве́льмі даспадо́бы [сімпаты́чны]

~ bléiben* — застава́цца (пра грошы і г.д.)

~ lássen* — пакіда́ць (што-н. як астатак)

2.

adv звыча́йна

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

Кішэ́нь 1, кішэ́ня ’ўшыты ў адзенне мяшочак для дробных рэчаў’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Янк. II, Сл. паўн.-зах., ТС, Мал., Ян., Грыг., Яруш., Др.-Падб., Мядзв.). У апошняй крыніцы адзначана як запазычанне з польскай мовы (параўн. Кюнэ, Poln., 64). Ст.-бел. кешаня, кішеня (з 1555 г.) (Булыка, Запазыч., 154), кишеня ’жывот’, польск. kieszeń ’кішэня’, чэш. kešena, славац. kešeň, kešeňa. Рус. кишеня ’жывот’ семантычна не суадносіцца з іншымі паралелямі і ў той жа час адпавядае палаб. tʼèsin ’страўнік’ (< *kъsenь), хоць апошняе мае іншую фанетычную структуру. Калі *kyšenʼa (= рус. кишеня) < *kyxenʼa < *kysenʼa, архетып, да якога ўзводзіцца палаб. форма, не рэалізаваў пераход s > x пасля й, што трэба лічыць неверагодным. Таму палаб. *kъsenь < *kъšenь, што тлумачыцца вядомым спарадычным пераходам š > s у палабскіх дыялектах. Такім чынам, прасл. kъšenь/kyšenʼa. Формы чэш. kešena, славац. kešeň, kešeňa — запазычанні з польскай мовы, дзе рэфлекс ъ > e рэгулярны (kieszeń). На беларускай і ўкраінскай моўнай глебе наглядаецца падвойны рэфлекс і кантамінацыя форм kъšenь і kyšenʼa (параўн. ст.-бел. кешеня і кішеня). Булыка (Запазыч., 154) разглядае іх як запазычанні з польскай мовы. З гэтым трэба пагадзіцца, але вывядзенне польск. kieszeń з тур. késé не адпавядае рэчаіснасці, бо храналагічна немагчымае (параўн. Слаўскі, 2, 158). Прасл. kъšenь, kyšenʼa аднаго паходжання з прасл. kyšьka (Бернекер, 503). Гл. кішка 1.

Кішэ́нь 2 ’малая ўкладка снапоў’ (ДАБМ). Да кішэнь 1. Малая ўкладка складалася з пастаўленых снапоў каласамі ўгору і была пакрыта зверху адным або двума снапамі каласамі ўніз нібы шапкай (гл. каментарыі да ДАБМ, карта 286). Такая ўкладка падобна да кішэні.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)