ВІ́ЛЕНСКАЕ МЕДЫЦЫ́НСКАЕ ТАВАРЫ́СТВА,
навуковая грамадская арг-цыя ў 1805—1939. Засн. 12.12.1805 пры Віленскім універсітэце па ініцыятыве прафесараў мед. ф-та. Аб’ядноўвала выкладчыкаў ун-та (пасля яго закрыцця ў 1832 — Віленскай медыка-хірургічнай акадэміі) і медыкаў-практыкаў Вільні і інш. гарадоў Беларусі і Літвы. Т-ва заснавалі і ўзначалілі прафесары А.Снядэцкі (прэзідэнт), Я.Лобенвейн (віцэ-прэзідэнт), І.Франк (сакратар). Мела на мэце вывучэнне праблем медыцыны, хірургіі, фармакалогіі, даследаванне мясц. мінер, крыніц, барацьбу з заразнымі хваробамі. Як цэнтр навук. мед. думкі Беларусі і Літвы спрыяла разгортванню ў краі даследаванняў у розных галінах медыцыны і прыродазнаўства. Па яго ініцыятыве ў Вільні засн. Ін-т вакцынацыі (1808), Ін-т мацярынства (1809), бактэрыяхім. лабараторыя (1887), Пастэраўская станцыя (1897); у 1807—10, 1860—64 дзейнічала бясплатная амбулаторыя для бедных. Працы т-ва друкаваліся ў навук. зб-ках «Веснік Віленскага медыцынскага таварыства» (т. 1—2, 1818—21), «Дзённік медыцыны, хірургіі і фармацыі» (т. 1—2, 1822—24), «Віленскі фармацэўтычны веснік» (1920, усе на польск. мове), рус. мед. газ. «Друг здравия» (С.-Пецярбург); выдавала час. «Pamięnik Wileńskiego towarzystwa lekarskiego» («Веснік Віленскага медыцынскага таварыства», 1925—39).
А.П.Малчанаў.
т. 4, с. 162
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
апраўда́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
1. Даказаць чыю‑н. невінаватасць. [Шашы] хацелася апраўдаць Максіма. Шамякін. // Вынесці прыгавор, які заключае прызнанне падсуднага невінаватым.
2. Даказаць магчымасць чаго‑н. [Лабановіч:] — Калі за прыродаю пайсці, то можна апраўдаць рознае глупства, асабліва, калі пры гэтым пачнеш яшчэ патураць сабе. Колас. // Паслужыць асновай для апраўдання чаго‑н. Памог выпадак, які паклаў канец ваганням Веры Антонаўны і крыху апраўдаў яе ў вачах Васіля Пятровіча. Карпаў.
3. Праявіць сябе вартым чаго‑н. Умей адважна, друг, змагацца І ворагаў перамагаць, Каб добры гонар сына працы Жыццём і смерцю апраўдаць. Глебка.
4. Кампенсаваць, акупіць. [Осіпава:] — Больш, хоць забі, не дам. А то і ягад сваіх не апраўдаю. Пятніцкі.
5. Афіцыйна пасведчыць дакументамі зробленым выдаткі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
самкну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак., што.
1. Звесці, шчыльна злучыць адно з другім. Самкнуць ножкі цыркуля.
2. перан. Злучыць у адно цэлае. Самкнулі шарэнгі Чырвонагвардзейцы. Глебка. // Акружыць, узяць у клешчы. Калі чужынцы свой самкнулі круг, Падняў з гранатаю руку мой друг, Магутны выбух страсянуў наўколле... А. Астапенка. Затое не забывалася тая цёмная ноч у сярэдзіне лета, калі вярталіся з бежанцаў: непадалёку ад Клінцоў немцы самкнулі клешчы, і ў акружэнні, разам з вайсковымі часцямі, апынуліся бежанская абозы. Чыгрынаў.
3. Заплюшчыць, стуліць (вочы, губы і пад.). А па ранку, ледзь самкнула Вочы стомлена дзяўчынка, Хтось устаў над ёй — пачула — З ціхім шэптам: — Сірацінка... Кірэенка.
•••
Не самкнуць вачэй — не спаць зусім.
Самкнуць рады — згуртавацца, аб’яднацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ссу́нуцца сов.
1. (переместиться, двигаясь) сдви́нуться; смести́ться;
2. упа́сть, свали́ться;
снег ~нуўся са страхі́ — снег упа́л (свали́лся) с кры́ши;
3. (двигаясь, приблизиться друг к другу) сдви́нуться;
4. (сползти вбок) съе́хать;
ша́пка ~нулася на паты́ліцу — ша́пка съе́хала на заты́лок
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дом м.
1. (род. до́ма) (здание, учреждение) дом;
но́вы д. — но́вый дом;
цагля́ны д. — кирпи́чный дом;
д. адпачы́нку — дом о́тдыха;
Д. кні́гі — Дом кни́ги;
гандлёвы д. — торго́вый дом;
2. (род. до́му) (жильё) дом;
звані́лі з до́му — звони́ли и́з дому;
вы́гнаць з до́му — вы́гнать и́з дому;
3. (род. до́му) (династия, род) дом;
○ дзіця́чы д. — де́тский дом;
жо́ўты д. — жёлтый дом;
зае́зны д. — зае́зжий дом;
казённы д. — казённый дом;
◊ друг до́ма — друг до́ма;
д. — по́ўная ча́ша — дом — по́лная ча́ша;
ад до́му адбі́цца — от до́ма отби́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
хло́паць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм.
1. Утвараць кароткі, глухі гук, стукаючы чым‑н. Пасля ў бярэзніку — шмат дзе — доўга хлопалі крыламі спалоханыя птушкі, як бы хто ў рукавіцах біў у далоні — далёка, аж на імшары. Пташнікаў. // З грукатам зачыняцца (пра дзверы, вокны і пад.). Хлопаюць дзверы вестыбюля, заціхаюць лёгкія Галіны крокі, і зноў цішыня, як у скляпенні. Парахневіч. // Разрываючыся, страляючы і пад., утвараць кароткі рэзкі гук. Несціхана хлопалі піўныя бутэлькі. Гартны. Маторчык страляе, хлопае, а потым заходзіцца ў частых пошчаках. Даніленка.
2. каго. Стукаць па чым‑н., звычайна з шумам. [Перагуд:] Эх, друг! (Хлопае Дубаўца па палене). Харошы ты хлопец. Давай мы з табой пацалуемся. Крапіва. — Ох ты, Валянцін! — усміхаецца, выходзіць з-за стала і хлопае мяне па плечуку Мікалай Назаравіч. Мыслівец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
куса́цца несов.
1. в разн. знач. куса́ться; (кусать друг друга — ещё) гры́зться;
конь куса́ецца — ло́шадь куса́ется;
саба́кі куса́юцца — соба́ки куса́ются (грызу́тся);
до́брая рэч, але цана́ куса́ецца — хоро́шая вещь, но цена́ куса́ется;
2. (раздражать кожу) куса́ться, шерсти́ть;
шарсцяна́я ко́ўдра куса́ецца — шерстяно́е одея́ло куса́ется (шерсти́т)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тапі́ць I несов., в разн. знач. топи́ть; (пускать ко дну — ещё) потопля́ть;
т. варо́жыя караблі́ — топи́ть (потопля́ть) вра́жеские корабли́;
падсу́дныя тапі́лі адзі́н друго́га — перен. подсуди́мые топи́ли друг дру́га
тапі́ць II несов. (превращать в жидкое состояние — сало и т.п.) топи́ть; (воск — ещё) пла́вить
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ста́рый в разн. знач. стары́;
ста́рая ло́шадь стары́ конь;
ста́рый друг стары́ друг;
ста́рые кни́ги стары́я кні́гі;
ста́рое удостовере́ние старо́е пасве́дчанне;
ста́рая и́стина стара́я і́сціна;
ста́рая моне́та стара́я мане́та;
ста́рый режи́м стары́ рэжы́м;
ста́рый текст стары́ тэкст;
ста́рый-преста́рый ве́льмі стары́;
◊
по ста́рой па́мяти па старо́й па́мяці;
стар и мал стары́ і малы́;
Ста́рый свет Стары́ свет;
ста́рый конь борозды́ не по́ртит стары́ вол баразны́ не псуе́ (не скры́віць); у старо́й пе́чы аго́нь до́бра гары́ць; сі́вы, але́ ма́ю сі́лы;
ста́рого воробья́ на мяки́не не проведёшь старо́га лі́са не ашука́еш; старо́га вераб’я́ на мякі́ну не зло́віш.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ці́снуцца несов.
1. (прижиматься) жа́ться;
ц. адзі́н да аднаго́ — жа́ться друг к дру́гу;
ц. да сцяны́ — жа́ться к стене́;
2. (толкаясь, двигаться, пробираться куда-л.) тесни́ться;
ц. да дзвярэ́й — тесни́ться к дверя́м;
3. перен. (скупиться) жа́ться;
4. страд. жа́ться; дави́ться; см. ці́снуць I 2
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)