першая састаўная частка складаных слоў, што абазначае «які адносіцца да каменя, да горных парод».
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Жава́ла ’першая пара сківіц у ракападобных, мнаганожак, насякомых’ (ТСБМ). Рус.жва́ло ’тс’, серб.-харв.жва̏ло ’сківіцы’, чэш.арг.žválo ’цыгарка’. Відаць, новая тэрміналагічная калька рус. тэрміна ў бел., хаця ўтварэнне тыпу *žьva(d)lo магло існаваць у прасл. са значэннем ’тое, чым жуюць, сківіца’, укр.жувальця ’тс’. Абмежаванасць значэння і пашырэння — у карысць новага бел. утварэння.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кікімо́ры ’чалавекападобныя істоты, нячысцікі жаночага полу’ (Нік., Няч.). Звычайна гэта слова разглядаецца як складанае. Першая частка да прасл.kyka, kykati або літ.kaũkas ’чорт’ (Бернекер, 1, 676; Фасмер, 2, 231), а другая — прасл.mora (серб.-харв.мо̀ра ’начная пачвара’, славен.móra ’тс’, чэш.můra ’тс’, польск.mora ’тс’ (Бернекер, 2, 76; Фасмер, 2, 232). Вельмі праблематычна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Мярлі́ны, мерлі́ны, мырлы́ны ’першая частка хаўтурнага абраду, калі нябожчык ляжыць у хаце’ (Клім.), ’пахаванне’ (маст., свісл., Сл. ПЗБ), ’хаўтуры, пахаванне і жалобная вячэра па нябожчыку’ (хойн., свісл., Шатал.), ’жалобны дзень’ (гродз., Сцяшк. Сл.). Да ‑мёрлы < ме́рці (гл.). Утворана ад дзеепрыметніка мьрлъ і суфікса ‑ін‑ы (як і ў іншых назвах традыцыйных свят і абрадаў). Гл. таксама мерлі́ны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тры́пціх ‘кампазіцыя з трох карцін, барэльефаў, малюнкаў, аб’яднаных адной ідэяй, тэмай і сюжэтам’, ‘складаны з трох створак абраз’ (ТСБМ). Праз рускую мову (три́птих) або непасрэдна з с.-грэч.τρίπτυχος ‘трайны, складзены ў тры столкі’, у якім першая частка τρί‑ — да тры (гл.), а другая πρυχή ‘складка, фальбона’ этымалагічна няясная (ЕСУМ, 5, 640; Трубачоў, Дополн., 4, 103; Голуб-Ліер, 490).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дэка́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
1. Прамежак часу ў дзесяць дзён; дзесяцідзёнка. Першая дэкада верасня. □ Некаторыя цэхі, стараючыся знішчыць прарыў, адмовіліся адзінагалосна на дзве дэкады ад выхадных дзён.Чорны.
2. Дзесяць дзён, прысвечаных якой‑н. грамадскай падзеі, з’яве. Дэкада беларускага мастацтва і літаратуры. Дэкада дзіцячай кнігі.
[Ад грэч. dekás — дзесяцідзёнка.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
1. Застрахаваць сябе, сваю маёмасць. Застрахавацца на пяць год.
2.перан. Засцерагчы сябе ад небяспекі, ад чаго‑н. непрыемнага. Думкі [Саўкі] ідуць па двух асноўных лініях: першая — як практычна звязацца з партызанамі і другая — як застрахавацца ад іх на ўсякі выпадак.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
супер...
Першая састаўная частка складаных слоў, якая паказвае на: 1) размяшчэнне зверху, над чым‑н., напрыклад: супервокладка; 2) што‑н. другаснае, паўторнае, напрыклад: суперінфекцыя; 3) старшынство, узначальванне, напрыклад: суперарбітр; 4) вышэйшую ступень якасці чаго‑н. або ўзмоцненае дзеянне, напрыклад: суперэліта, суперартылерыя; 5) найбольшую хуткасць, напрыклад: суперэкспрэс.
[Лац. super — зверху, над.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яравіза́цыя, ‑і, ж.
1.Першая стадыя развіцця раслін, якая праходзіць пры нізкіх тэмпературах.
2. Перадпасяўная апрацоўка насення з мэтай паскарэння развіцця раслін і павышэння іх ураджайнасці (служыць таксама сродкам ператварэння азімай культуры ў яравую). Яравізацыя насення. □ Дзяўчына расказвала, як яны праводзілі яравізацыю, садзілі адборныя клубні.Стаховіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пе́ршыліч der érste; érstgenannt;
пе́ршае выда́нне die érste Áuflage;
пе́ршы паве́рхÉrdgeschoss n -es, -s, Partérre [-´tɛrə і -´tɛr] n -s, -s;
пе́ршы раз zum érstenmal, zum érsten Mále;
заня́ць пе́ршае ме́сца den érsten Platz belégen;
пе́ршая дапамо́гаérste Hílfe;
◊ пе́ршы-ле́пшы der Érstbeste
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)