ГЛАСА́РЫЙ
(ад лац. glossarium слоўнік глос),
1) у мінулым слоўнік рэдкаўжывальных, незразумелых слоў (глос), якія трапляліся ў пісьмовых помніках, з іх тлумачэннем або перакладам. Узніклі ў 5 ст. да н.э.; іх стваральнікамі былі каментатары паэм Гамера, стараж.-індыйскіх Ведаў і інш. На Беларусі развіццё кніжнай справы і пашырэнне скарынаўскай традыцыі тлумачэння незразумелых слоў з дапамогай глос прывялі да з’яўлення ў канцы 16 ст. Гласарый «Лексисъ съ толкованіемъ словенскихъ мовъ просто», «Лексеконъ в кротцѣ албо рѣчникъ выборных речей к словещизнѣ закрытыхъ» і інш. Асаблівасць бел. гласарыяў у тым, што яны складаліся на аснове глос з царкоўных кніг, да якіх служылі дадаткамі, таму мелі назву «прыточнікі». Менавіта гласарыі сталі правобразам больш позніх тлумачальных і перакладных слоўнікаў.
2) Спецыяльна падрыхтаваны слоўнік для электронна-выліч. машыны пры аўтам. перакладзе.
М.Р.Суднік.
т. 5, с. 286
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
высло́ўе, ‑я, н.
Глыбокая па зместу думка, выказаная невялікай колькасцю слоў. Гавораць, чалавека стварыла праца. Звужаючы гэта выслоўе, каб дапасаваць яго да мастацтва, можна сцвярджаць, што чалавек працаю стварае свой талент. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дэрыва́цыя, ‑і, ж.
Спец.
1. Адвод вады ад галоўнага рэчышча ракі ў бок па канапу.
2. Бакавое адхіленне снарадаў і куль наразной зброі пры палёце.
3. Стварэнне новых слоў ад слова-асновы.
[Ад лац. derivatio — адвядзенне, адхіленне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
закліна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. каго (што). Настойліва прасіць, маліць аб чым-н.
З. памяццю бацькоў.
2. каго-што. У прымхлівых людзей: падпарадкоўваць сабе сілай магічных слоў, малітваў.
З. змей.
З. скарб.
|| наз. закліна́нне, -я, н. (да 2 знач.).
|| прым. закліна́льны, -ая, -ае (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зваро́т, -у, М -ро́це, мн. -ы, -аў, м.
1. Вяртанне адкуль-н. назад, на ранейшае месца.
З. на радзіму.
Па звароце ў Мінск.
2. Заклік, выступленне, звернутае да каго-н.
З. дэпутатаў да народа.
3. У граматыцы: група слоў, якія ўтвараюць пэўнае адзінства, слоўны выраз.
Дзеепрыслоўны з.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
суб...
Першая састаўная частка складаных слоў са знач.:
1) другаснасці, пабочнасці, падначаленасці, маласці ў параўнанні з тым, што названа ў базавай аснове, напр.: субпадрад, субпадрадчык, субынспектар, субпрэфект, субарэнда, субпрадукты, субкантынент, субадзінка, субклетачны, субмікронны, суб’ядзерны;
2) знаходжання каля чаго-н., пад чым-н., напр.: субстратасфера, субальпійскі, субарктычны, субсветлавы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ба́хі забіва́ць ’зракацца сваіх слоў ці ўчынкаў’ (КЭС, лаг.). Здаецца, таго ж паходжання, што і ба́кі забіва́ць ’дурыць’ (гл. пад ба́кі), але фанетыка слова незразумелая (дыялектная дэфармацыя ці ўплыў слоў тыпу ба́харь, ’краснабай’?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
улови́ть сов., в разн. знач. улаві́ць, злаві́ць;
улови́ть звукову́ю волну́ радио улаві́ць (злаві́ць) гукаву́ю хва́лю;
улови́ть скры́тый смысл слов улаві́ць скры́ты сэнс слоў;
улови́ть удо́бный моме́нт улаві́ць (злаві́ць) зру́чны мо́мант;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
этымало́гія
(гр. etymologia, ад etymon = ісціна, сапраўднае значэнне слова + logos = вучэнне)
1) раздзел мовазнаўства, які вывучае паходжанне слоў;
2) паходжанне слова і яго роднасныя адносіны да іншых слоў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
...валентны, ‑ая, ‑ае.
Спец. Другая састаўная частка складаных слоў, якія абазначаюць: здольны злучацца з атамамі іншага элемента ў прапорцыі, вызначанай у адносінах да вадароду і паказанай першай часткай слова, напрыклад: аднавалентны, двухвалентны, полівалентны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)