узбудзі́цца, ‑буджуся, ‑будзішся, ‑будзіцца; зак.
1. Прачнуцца, абудзіцца. [Рудзін] узбудзіўся, калі раптам да варот кінуліся сабакі, пачалі .. брахаць. Галавач.
2. перан. Ажыць, абудзіцца; пачаць актыўна, напружана дзейнічаць. А люблю я, сын, зіму, Калі сонца ўзбудзіцца, Снег пагнаўшы да рэк. Кірэенка. Бух! — грукнуў стрэл, лес узбудзіўся! Колас.
3. Прыйсці ў стан нервовага пад’ёму. Нервы ўзбудзіліся.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шчаня́ і шчанё, ‑няці; мн. ‑няты, ‑нят; н.
Дзіцяня сабакі, а таксама ваўчыцы, лісы і пад. Сука шызая ў палацы Радзівіла Прынесла шывых трох шчанят. А. Александровіч. / Разм. груб. Пра дзіця. [Лабыш:] Ты што, сапраўды спадзяешся стаць маім зяцем?.. Лепш я шчанят тваіх гадаваць буду, а дачкі сваёй за цябе, галетніка, не аддам. Козел.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вя́хаць ’брахаць’ (Бяльк., полац., Янк. II, Яруш.), вяхнуць (КТС). Рус. дыял. вя́хнуць ’пішчаць’ (маск., уладз., СРНГ), вя́хнуць ’гаўкнуць’ (разан., СРНГ), вяху — вяху (пра брэх сабакі) (смал., СРНГ). Магчыма, ад *вякаць ’брахаць, гаўкаць’; параўн. рус. дыял. вякать ’тс’ (СРНГ) з заменай зычнага ў выніку экспрэсіўнага характару слова. Параўн. яшчэ вячка ’сабачы брэх’ (пск., СРНГ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Cave canem
Сцеражыся сабакі (г. зн. будзь асцярожным, уважлівым).
Берегись собаки (т. е. будь осторожен, внимателен).
бел. Трымай вуха востра. Калі баішся сабакі, то палку на яго знойдзеш. Старожа лепей варожы. Хто аглядаецца, той не каецца. Ястраб у небе ‒ куры ў бульбу.
рус. Держи ухо востро. Собаку мани, а палку держи. Дружиться дружись, а за саблю держись. Не всякому верь, запирай крепче дверь. Берегися бед, пока их нет. Левой рукой мосол кажи, а в правой руке плеть держи.
фр. Gare au chien! (Берегись собаки!).
англ. Beware the dog (Бойся собаки).
нем. Die Ohren spitzen (Навострить уши). Augen und Ohren aufhalten (Открыть/держать открытыми глаза и уши).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
dentition
[denˈtɪʃən]
n.
1) прарэ́званьне зубо́ў
2) фо́рма і разьмяшчэ́ньне зубо́ў
Dogs and wolves have the same dentition — Саба́кі й ваўкі ма́юць такі́я са́мыя зу́бы
3) зу́бы pl.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Ацю́ ’вокліч для адгону свінні’ (КСТ), ’сабакі’ (полац., ]Садоўскі, вусн. паведамл.), укр. ацю ’вокліч для адгону свіней’, польск. a ciu ’тс’. З а прыстаўнога (пры дапамозе якога часта ад падзыўных слоў утвараюцца адгонныя) і цю ’падзыўное слова для свінні’, гл. дзіцячыя цюця, цюцька сабака’, дзюдзя ’свіння’, параўн. Германовіч, Междометия, 59; Рудніцкі, 1, 43, Машынскі, Kultura I, 133.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Псі́на ’пра сабаку, звычайна вялікага; пра пах сабакі, яго поўсці’; ’пра чалавека, які выклікае агіду, абурэнне’ (ТСБМ, Нас., Растарг.), ’сабачае мяса’ (Нас., Растарг.), псі́ны ’сабачы’ (Нас., Бяльк.). Параўн. укр. пси́на ’сабака’, рус. пси́на ’тс’, польск. psina ’тс’, славен. psína ’сабачына’, дыял. ’злосць, здрада’: psina mu gieda iz oči. Вытворныя ад *pьsъ ’сабака’, параўн. Бязлай, Etyma, 160.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зая́длы, ‑ая, ‑ае.
Разм.
1. Які надта прыахвоціўся да чаго‑н.; заўзяты. Заядлы курэц. Заядлы танцор. □ Тутэйшых заядлых паляўнічых было мала, і качак, можна сказаць, амаль ніхто не турбаваў. Лупсякоў.
2. Які вядзецца, выконваецца з асаблівай упартасцю, напорыстасцю; зацяты. Заядлая спрэчка. Заядлая барацьба. □ Джэк .. кідаўся ўперад на мужчын з заядлым брэхам. Крапіва.
3. Злосны, задзірысты. Заядлы чалавек. □ Маеўскія сабакі малыя, але заядлыя. Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
выць, выю, выеш, вые; незак.
1. Працяжна і тужліва скуголіць. Трывожна брахалі і неяк жаласна і жудасна вылі сабакі. Колас. // Утвараць падобныя на выццё гукі. Лютавала ранняя суровая зіма: трашчалі маразы, вылі снежныя завірухі. Шамякін. Недзе поблізу грымяць гарматы. Выюць над галавой снарады. Колас.
2. Груб. Плакаць уголас, галасіць; скуголіць. Выць ад болю.
•••
Хоць воўкам вый — пра цяжкае, безвыходнае становішча.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Паджа́ры ’рыжа-буры або бура-чорны (пра масць жывёл)’ (ТСБМ, Некр., Янк. 3., Інстр. II), паджа́ры, паджа́рысты ’сухарлявы, тонкі’ (Сл. ПЗБ), поджа́ры, поджа́рысты ’пра валасы’ (поджа́рые ко́сы — выгарэлі на сонцы) (ТС). Рус. поджа́рый ’сухарлявы, хударлявы’, ст.-польск. maść podżara ’назва конскай масці’. Трубачоў (Происх., 26–27) бачыць у слове першапачатковае абазначэнне масці гончага сабакі з падпалінамі. Гл. таксама Фасмер, 3, 297. Да жар.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)