ра́ніца, ‑ы, ж.
Час сутак ад канца ночы да пачатку дня, першыя гадзіны дня. Сонечная раніца. Халодная раніца. □ — Хто там? — запытаў айцец Баніфацый. — Пусціце перабыць ноч да раніцы, — пачулася ў адказ. Чарнышэвіч. Вёска .. дыміла кожную раніцу дымком сваіх каміноў. Чорны.
•••
Добрай раніцы! — ранішняе прывітанне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узгадава́цца, ‑дуюся, ‑дуешся, ‑дуецца; зак.
Разм. Выгадавацца, выхавацца, узрасці (пераважна пра людзей). Вёска Дуброўка на Уздзеншчыне, дзе нарадзіўся, узгадаваўся я, — у думках маіх стаіць, у сэрцы маім жыве, нейкай таямнічаю, чароўнаю сілаю вабіць да сябе. Бялевіч. // Вырасці. Пшаніца ўзгадавалася даўно, Ад ураджаю ломіцца гумно. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шылава́ты, ‑ая, ‑ае.
Які мае востры, завостраны канец, верх. — Го! Падмога прыйшла! — схаваў у шылаватых вусах усмешку дзядзька Тодар. — Гэта добра, што вы самі, без брыгадзіравага нараду, з’явіліся. Даніленка. І вось ужо вёска. Шылаватыя чарапічныя дахі; вішні белыя і яблыні ў пеністай ружовай квецені. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ві́ліца ’драўляны ручны чаўнок для вязання рыбалоўных сетак’ (Крыв.), вы́лицы ’вілападобны чаўнок’. Польск. widlica ’вёска, якая складаецца з дзвюх вуліц’; ’заканчэнне на рагах аленя’, в.-луж. widlica ’зуб вілак’, widlicy ’вілкі, аглобля’, чэш. widlice ’вілка, вілкі’, славац. vidlica ’вілка, разгалінаванне вілкі’, славен. vílice, мн. л. ’вілы’, серб.-харв. ви̏лица ’відэлец, вілка’, макед. вилица, балг. вилица ’тс’. Прасл. vidl‑ic‑a. Да вілы (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
zapadły
zapadł|y
1. запалы;
~е policzki — запалыя шчокі;
2. глухі; закінуты;
~а wioska — глухая вёска
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
położony
położon|y
размешчаны; расстаўлены;
wieś ~a jest nad rzeką — вёска ляжыць (знаходзіцца, размешчана) каля ракі
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
w.
1. = wiek — стагоддзе; ст.;
2. = wieś — вёска; в.;
3. = wyspa — выспа, востраў; 4. = wiersz — радок
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
над (нада), прыназ. з Т.
1. Ужыв. пры абазначэнні размяшчэння, знаходжання каго-, чаго-н. зверху, паверх каго- ці чаго-н.; у непасрэднай блізкасці да таго, што названа залежным словам.
Туман над возерам.
Нада мной.
Вёска над Прыпяццю.
2. Ужыв. для абазначэння накіраванасці дзеяння на што-н., засяроджанасці на чым-н.
Працаваць над творам.
Сядзець над задачай.
3. У спалучэнні з займеннікам «усе» паказвае на вышэйшае праяўленне ўласцівасцей дадзенага прадмета.
Мароз над усімі маразамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
глыбіня́, -і́, мн. глыбіні, -бінь, ж.
1. Адлегласць ад паверхні да дна або ад якога-н. месца ў напрамку да нізу.
Г. возера.
2. чаго. Прастора ўнутр ад мяжы, ад краю чаго-н.
У глыбіні лесу.
3. перан., чаго. Сіла, ступень праяўлення чаго-н.; змястоўнасць.
Г. пачуцця.
Г. думак.
◊
Да глыбіні душы — вельмі моцна (крануць, уразіць).
У глыбіні душы — пра пачуцці, перажыванні людзей, схаваныя ад іншых.
|| прым. глыбі́нны, -ая, -ае.
Глыбінная бомба.
Глыбінная вёска.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
я́ма, -ы, мн. -ы, ям, ж.
1. Паглыбленне ў зямлі.
Выкапаць яму.
Памыйная я.
Паветраная я. (перан.: участак у паветры, дзе самалёт рэзка зніжаецца, нібыта правальваецца). Капаць яму каму-н. (перан.: рыхтаваць непрыемнасць).
2. Абсталяванае паглыбленае месца для захоўвання чаго-н. (спец.).
Хаваць бульбу ў яме.
Вугальная я. (на судне). Аркестравая я.
3. Упадзіна, нізіна (разм.).
Вёска стаіць у яме.
|| памянш. я́мка, -і, ДМ я́мцы, мн. -і, я́мак, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)