валасок назоўнік | мужчынскі род

  1. гл. волас.

  2. Тонкая металічная ніць, спружына, дроцік у якім-н. механізме.

  3. Тое, што варсінка (у 2 знач. і спец.).

    • На валаску (вісець) (разм.) — знаходзіцца ў вельмі ненадзейным, небяспечным становішчы.
    • Жыццё хворага на валаску.
    • На валасок (валаску) ад чаго — вельмі блізка (ад якога-небудзь няшчасця).
    • Быць на валасок ад смерці.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

парыцца дзеяслоў | незакончанае трыванне

  1. гл. парыць.

  2. Варыцца ў закрытай пасудзіне пры дапамозе пары.

  3. Знаходзіцца ў вельмі цёплым, гарачым памяшканні або быць надта цёпла апранутым (размоўнае).

    • На дварэ такая цеплыня, а ты парышся ў гэтым кажуху.

  4. пераноснае значэнне, над чым і без дапаўнення. Тое, што і пацець (у 3 знач.; размоўнае).

    • П. над задачай.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

шавяліцца дзеяслоў | незакончанае трыванне

  1. Злёгку варушыцца.

    • Лісце шавеліцца.

  2. Мітусліва перасоўвацца, знаходзіцца ў хаатычным руху.

    • Мурашкі шавеляцца ў муравейніку.

  3. пераноснае значэнне: Праяўляць актыўнасць, ажыццяўляцца.

    • Народ шавеліцца.

  4. пераноснае значэнне: Праяўляцца, прабуджацца (размоўнае).

    • Шавеляцца думкі.
    • Шавялілася надзея.

  5. шавялі(це)ся. Ужыв. пры пабуджэнні да дзеяння (размоўнае).

    • Хутчэй шавяліся!

|| закончанае трыванне: пашавяліцца.

|| аднакратны дзеяслоў: шавяльнуцца.

|| назоўнік: шавяленне.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

штурхацца дзеяслоў | незакончанае трыванне

  1. Штурхаць каго-н. іншага або адзін аднаго.

    • Ш. ў натоўпе.

  2. пераноснае значэнне: Быць дзе-н. у цеснаце, таўкатні (размоўнае).

    • Ш. ў аўтобусе.

  3. Штурхаць што-н., імкнучыся пранікнуць куды-н. (размоўнае).

    • Ш. ў дзверы.

  4. Знаходзіцца, бадзяцца дзе-н. без асобага занятку, без мэты (размоўнае).

    • Ш. па базары.

|| назоўнік: штурханне.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

укра́іна Краіна, край, вобласць, якая знаходзіцца каля мяжы або за межамі айчыны (Нас.); пагранічнае месца (Нас. АУ). Тое ж укра́йна (Слаўг.).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

неве́дение няве́данне, -ння ср.; (неосведомлённость) недасве́дчанасць, -ці ж.;

по неве́дению па няве́данні (недасве́дчанасці);

в блаже́нном ~ении быть (пребыва́ть, находи́ться и т. п.) ирон. у шчаслі́вым няве́данні быць (знахо́дзіцца і да таго́ падо́бнае);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Віта́ць, віта́ю (БРС, Нас., Бяльк., Шат., Грыг., Гарэц., Мядзв.). Рус. вита́ть ’віншаваць; лунаць’, укр. віта́ти ’віншаваць; прымаць гасцей; заходзіць’, ст.-слав. витати ’жыць, знаходзіцца’, польск. witać, чэш. vítati, славац. s(vítať), в.-луж. witać, н.-луж. witaś ’віншаваць’. Сюды ж польск. zawitać і чэш. zavítati ’зайсці’, якое Махэк₂ (692) беспадстаўна аддзяляе ад vítati ’віншаваць’. Да гэтага ж дзеяслова рус. обита́ть, ст.-слав. обитати (< *обвитати, Фасмер, 3, 101). Слова роднаснае літ. vietà ’месца’, лат. vìeta ’тс’, pavietât ’мець жыллё’ (Праабражэнскі, 1, 85; Брукнер, 625; Фасмер, 1, 321). Першапачатковае значэнне ’жыць, знаходзіцца’, пазней на яго аснове развілося значэнне ’гасціць, знаходзіць прытулак’ і потым ’гасцінна сустракаць, віншаваць’, магчыма, пад уплывам віншавальнай формы *vitajь ’будзь з намі, застанься ў нас’ (Рудніцкі, 1, 400; Шанскі, 1, В, 109). Літ. vitóti ’віншаваць, прымаць гасцей’ з польск. (Скарджус, Slav., 239).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

аванга́рд

(фр. avant-garde, ад avant = наперадзе + garde ахова)

1) частка войска, якая знаходзіцца ўперадзе галоўных сіл у паходзе і пры наступленні, 2) перан. перадавая частка класа, грамадства.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

Кардо́н 1 ’дзяржаўная граніца’ (ТСБМ), ’месца, дзе знаходзіцца лясніцкі пункт’ (Яшк.), ’граніца’. Запазычанне з польск. kordon ’граніца’, з франц. cordon ’вяровачка, шнур’ (ад corde ’вяроўка’) (Булыка, Запаз., 141; Фасмер, 2, 324).

Кардо́н 2 ’цвёрдая і тоўстая папера’ (ТСБМ) < франц. carton, якое ў сваю чаргу з італ. cartone — Nomen augmentativum ад карта. Замена зыходнага т на д цяжка вытлумачыць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ачхна́цца ’апынацца’, ачхнаць ’быць, знаходзіцца’, ачхнанне ’месца знаходжання’, ачхнуць ’заехаць куды-небудзь, зайсці’ (Яўс.). Ітэратыўны дзеяслоў ад ачнуцца (гл.) з устаўным х, магчыма, пад уплывам блізкіх па значэнню слоў тыпу ачу́хацца, параўн. ачынацца ’апынацца’ (Гарэц.), трапляць, пападаць’ (Юрч.) і ачынуцца ’апынуцца, стаць, з’явіцца нечакана’; незваротныя формы пазнейшыя, узніклі як парныя да адпаведных зваротных з канкрэтызацыяй значэння.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)