псі́хіка, -і, ДМ -хіцы, ж.
Сукупнасць душэўных адчуванняў, уяўленняў, пачуццяў, думак як адлюстраванне ў свядомасці аб’ектыўнай рэчаіснасці; душэўны склад чалавека.
Здаровая п.
|| прым. псіхі́чны, -ая, -ае.
Псіхічныя хваробы (хваробы расстройства мазгавых цэнтраў, нервовай сістэмы). Псіхічная атака (від атакі, разлічанай на застрашванне, падаўленне волі, псіхікі тых, хто абараняецца).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
растапта́ць, -тапчу́, -то́пчаш, -то́пча; -тапчы́; -тапта́ны; зак.
1. каго-што. Наступіўшы, расціснуць; сапсаваць, знішчыць.
Р. грыб.
2. перан. Зняважыць чые-н. пачуцці, прынізіць годнасць.
Р. веру чалавека.
3. што. Пра абутак: доўга носячы, зрабіць залішне прасторным, разнасіць (разм.).
Р. чаравікі.
|| незак. расто́птваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. расто́птванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
саро́ка, -і, ДМ -ро́цы, мн. -і, -ро́к, ж.
1. Птушка сямейства крумкачовых з доўгім хвастом і чорным з белым апярэннем.
2. перан. Пра балбатлівага, шумнага чалавека.
◊
Сарока на хвасце прынесла — пра навіну, весткі, атрыманая невядома адкуль (жарт., іран.).
|| прым. саро́чы, -ая, -ае і саро́чын, -а.
Сарочына гняздо.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
свіце́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., сві́ціцца; незак.
1. Быць бачным, праглядацца праз што-н.
Праз бярэзнік свіцілася поле.
2. Будучы рэдкім, не густым, прапускаць праз сябе святло.
Занавеска на акне свіцілася.
3. перан. Пра твар, вочы, знешні выгляд чалавека: адлюстроўваць якія-н. пачуцці.
Дзіця свіцілася ад радасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
сво́йскі, -ая, -ае.
1. Не дзікі, выгадаваны чалавекам (пра жывёл, птушак).
С. конь.
Свойскія качкі.
2. Спакойны, не брыклівы.
Свойскае жарабя.
Свойскія ласяняты.
3. Не куплёны, выраблены дома, прыгатаваны ў хатніх умовах.
Свойскай работы ніткі.
4. Пра чалавека: які спагадліва, па-таварыску адносіцца да людзей (разм.).
С. сусед.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
слі́на, -ы, ж.
Цягучая вадкасць, якая выдзяляецца ў поласці рота чалавека і жывёлы і садзейнічае змочванню і пераварванню ежы.
◊
Глытаць сліну — з зайздрасцю, з прагнасцю глядзець на што-н. смачнае, прывабнае, але недаступнае.
Пырскаць слінай — гаварыць узрушана, з гневам, абурэннем і пад.
|| прым. слі́нны, -ая, -ае.
Слінныя залозы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
часа́ць², чашу́, чэ́шаш, чэ́ша; чэ́шам, чэ́шаце, чэ́шуць; чашы́; часа́ны; незак., што.
Сякерай апрацоўваць дрэва.
Ч. бярвенне.
Ч. розныя фігуркі з дрэва.
◊
Хоць кол на галаве чашы каму (разм., неадабр.) — пра ўпартага чалавека, які не паддаецца ўгаворам.
Часаць языком (разм., неадабр.) — гаварыць абы-што, пляткарыць.
|| наз. часа́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
змізарне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
1. Схудзець, здрабнець, асунуцца (пра твар, чалавека з пахудзелым тварам). Бацька вельмі схуднеў, неяк змізарнеў і з твару і з постаці, прыгорбіўся, як бы ім завалодала старасць, якая вось-вось зусім сагне, скруціць чалавека. Сабаленка. // Зачахнуць, паблякнуць. Змізарнела маладое лісце на дрэвах, сцяліся на вішнях кветкі. Пташнікаў.
2. перан. Страціць былую веліч, значэнне і пад. Дваранскі род змізарнеў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прасту́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
Ахаладжэнне арганізма чалавека, якое выклікае хваробу. Ферапонт пабойваўся прастуды, дык і ўлетку часта выходзіў на варту ў кажусе. Кулакоўскі. // Разм. Хвароба, выкліканая ахаладжэннем арганізма чалавека. У Віяна была звычайная прастуда, якая потым да раніцы прайшла. Карпюк. Увогуле турбавацца няма прычыны — чалавек на нагах, ці варта звяртаць увагу на яго кашаль — ад прастуды на вайне не капаюць. Быкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
труп, ‑а, м.
Мёртвае цела чалавека або жывёлы. Немцы схлынулі, кінуліся наўцёк; у лагчыне засталіся групы. Мележ. Зграі крумкачоў ляталі ў паветры, апускаліся сям-там на гарачых папялішчах і завіхаліся на трупах жывёлы, загінуўшай у дыме, у агні. Лынькоў.
•••
Жывы труп — пра вельмі слабога, худога, хворага, блізкага да смерці чалавека.
Толькі цераз мой труп — форма пратэсту супраць якога‑н. непажаданага дзеяння.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)