Ро́бат ’аўтамат, які выконвае складаныя дзеянні, падобныя да дзеянняў чалавека’ (ТСБМ). Праз рус. ро́бот з чэш. robot ’штучны, механічны рабочы’, створанага Карлам Чапекам у драме «R.U.R.» (1920 г.). Узыходзіць да раннепрасл. *orbъ > прасл. *robъ/*rabъ ’раб’ < і.-е. *orbhos.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Такі́-сякі́ ’нядобры, нікчэмны; некаторы’; ’нейкі’ (ТСБМ, Нас.), такі́‑гэткі (пра чалавека з заганамі) (Варл.). Гл. такі, сякі, гэты, перанос ’такі’ > ’дрэнны’ грунтуецца на эўфемізацыі, параўн. балг. такъ́в ’такі’ і ’дрэннай якасці’, серб. та̏кши ’горшы’, параўн. Огледна св., 71.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
звер, -а, мн. звяры́, -о́ў, м.
1. Дзікая, звычайна драпежная жывёліна.
Пушны з.
2. перан. Пра вельмі злога, жорсткага чалавека.
|| памянш. звяро́к, -рка́, мн. -ркі́, -рко́ў, м. (да 1 знач.).
|| зб. звяр’ё, -я́, н.
|| прым. звяры́ны, -ая, -ае.
Звярыныя сляды.
З. страх (надзвычай моцны). З. арнамент (з адлюстраваннем жывёл).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
калю́чы, -ая, -ае.
1. Які мае калючкі, з калючкамі.
К. дрот.
Калючая ружа.
2. Які колецца, робіць уколы.
Калючая барада.
К. ржэўнік.
3. перан. Са злой насмешкай, нядобры.
Калючае слова.
К. позірк.
4. перан. Які непрыхільна, недаверліва ставіцца да ўсяго; нелюдзімы, злосны (пра чалавека).
|| наз. калю́часць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
падыхо́д, -у, М -дзе, мн. -ы, -аў, м.
1. гл. падысці.
2. Месца, па якім падыходзяць да чаго-н.
Зручны п. да ракі.
3. (перан.). Сукупнасць спосабаў, прыёмаў разгляду чаго-н., адносін да каго-, чаго-н.
Правільны п. да вырашэння нацыянальнага пытання.
Ён умее знайсці п. да кожнага чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
мізарне́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е; незак.
1. Худнець, траціць належны выгляд.
Жанчына на вачах мізарнела.
Мізарнее душа гэтага чалавека (перан.).
2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Рабіцца меншым, менш значным (разм.).
Кавалак вяндліны з кожным днём мізарнее.
|| зак. змізарне́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е і памізарне́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
гаро́х, -у, М -у і -ро́се, м.
Расліна сямейства бабовых з насеннем у стручках, а таксама само круглае насенне гэтай расліны.
Нашчыпаць гароху.
|| памянш.-ласк. гаро́шак, -шку, м. Зялёны г.
|| прым. гаро́хавы, -ая, -ае.
◊
Гарохавы вянок — адмова ў каханні.
Пудзіла гарохавае (разм., неадабр.) — пра смешна ці безгустоўна адзетага чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
кіт¹, -а́, М кіце́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Вялікая марская млекакормячая жывёліна, знешне падобная на рыбу.
Зубатыя кіты.
2. часцей мн., перан. Пра чалавека, які мае выключна важнае значэнне ў якой-н. сферы дзейнасці.
Кіты навукі.
Кіты сучаснай касманаўтыкі.
|| прым. кіто́вы, -ая, -ае (да 1 знач.).
К. вус.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
кол, кала́, мн. калы́, кало́ў, м.
Завостраная на канцы палка, шост.
Часаць кляновы к.
◊
Хоць кол на галаве чашы каму — пра ўпартага, няўступчывага чалавека, які не паддаецца ўгаворам.
|| памянш. кало́к, калка́, мн. калкі́, калко́ў, м., кало́чак, -чка, мн. -чкі, -чкаў, м. і ко́лік, -а, мн. -і, -аў, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
пе́шка, -і, ДМ -шцы, мн. -і, -шак, ж.
1. Найменш каштоўная па значэнні фігура ў шахматнай гульні.
2. перан. Пра малазначнага і несамастойнага ў сваіх дзеяннях чалавека.
|| памянш. пе́шачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, чак, ж. (да 1 знач.).
|| прым. пе́шачны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)