ве́ргельд
(ням. Wergeld = цана чалавека)
грашовая кампенсацыя за забойства свабоднага чалавека, якая прадугледжвалася юрыдычнымі законамі ранняга феадалізму.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Cornu bos capitur, voce ligatur homo
Быка ловяць за рогі, а чалавека звязваюць словам.
Быка ловят за рога, а человека связывают словом.
бел. Вала вяжуць матузом, а чалавека словам.
рус. Быка, берут за рога, человека ловят на слове. Зверей укрощают силой, а людей ‒ словом.
фр. On prend les bêtes par les cornes et les hommes par les paroles (Животных берут за рога, а людей ‒ словами).
англ. To take somebody at his word (Поймать человека на слове).
нем. Das Pferd beim Zaum, den Mann beim Wort (Коня ‒ за уздечку, мужчину ‒ на слове).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Кро́лік 1 ’трус’ (Сл. паўн.-зах.). Ст.-бел. кроликъ ’тс’ з польск. królik (Булыка, Запазыч., 178).
Кро́лік 2 ’ветлівае, ласкальнае пры звароце да чалавека, звычайна маладзейшага’ (Янк. I). Да кролік 1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Мэндаль, міёр. мэндъль ’дурны, някемлівы, нездагадлівы’ (З нар. сл.) ці ме́ндаль ’хітры ашуканец’ (паўд.-усх., КЭС) утвораны, відаць, ад імя (прозвішча) ці мянушкі чалавека. Апошняе, магчыма, з польск. mędral < mądry ’мудры, разумны’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ігу́менша ’жанчына (тоўстая, непаваротлівая)’ (Мат. Гом.). Фемінатыў на ‑ш‑а ад ігумен (гл.). Семантычны зрух у напрамку ’жонка ігумена’ → ’увогуле тоўстая непаваротлівая жанчына’; параўн. падобную трансфармацыю калуж. и́гумен ’жартаўлівая назва старога чалавека’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зану́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
Пагард.
1. Пра слабага, заняпалага, непрыгляднага чалавека, жывёліну і пад. Адна цяпер снасціна — вуда, А з вудай ты — паўрыбака: Бярэцца розная зануда. І рэдка.. [зловіш] шчупака. Колас.
2. Пра дакучлівага, шкадлівага чалавека. Пасля бліснула папяроса, і даляцела: — Вунь ён, пісака!.. Яго ўжо абязвечыў нехта... Зануда негабляваная! Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мачаві́на, ‑ы, ж.
Арганічнае рэчыва, якое з’яўляецца канчатковым прадуктам бялковага абмену ў чалавека і ў многіх жывёл (упершыню знойдзена ў мачы).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
надны́рачнікі, ‑аў; адз. наднырачнік, ‑а; м.
Залозы ўнутранай сакрэцыі ў чалавека і вышэйшых пазваночных жывёл, якія знаходзяцца на верхнім баку нырак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
няўмо́льнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць няўмольнага. Мы не здзівіліся ні абыякавасці шафёра да гібелі чалавека, ні жалезнай няўмольнасці гэтага аўтамабільнага канвеера. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пастыда́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
Абл. Пасаромецца. [Міхал:] — І не сядзі, як сыч. Сонца ўжо над хатай. Чалавека б чужога пастыдаўся. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)