БАШЫ́РАЎ Гумер Башыравіч
(н. 7.1.1901, с. Янга-Сала Арскага р-на, Татарстан),
татарскі пісьменнік. Літ. дзейнасць пачаў у 1931 (апавяданне «Кроў Хашыма»), Збіраў і даследаваў тат. фальклор, які паўплываў на характар яго творчасці. У творах падзеі грамадз. і Вял. Айч. войнаў, жыццё вёскі (аповесці «Сіваш», 1937; «Родны край — зялёная мая калыска», 1967; зб-кі апавяданняў «Помста», 1942; «Гарманіст», 1943; раманы «Гонар», 1948, Дзярж. прэмія СССР 1951; «Добрай раніцы», 1963; «Сем крыніц Алтынбікэ», кн. 1—2, 1977—78.
т. 2, с. 367
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
байба́к
(тат. bajbak)
1) стэпавая жывёла атрада грызуноў, якая восень і зіму праводзіць у спячцы; стэпавы сурок;
2) перан. абібок, гультай.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
майда́н
(укр. майдан < кр.-тат. mäidan, ад ар. majdān)
плошча, дзе збіраюцца сходы, адбываюцца базары (у паўднёвых абласцях Расіі і Украіны).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Талма́к у выразе: на талмаку ног не павалаку (Сержп. Прык.), у іншым варыянце: на талаку ног не павалаку (там жа), па малаку ног не павалаку (капыл., Рабк.). Няясна; параўн. тат. talamak ’рабаваць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бадзе́йка ’маленькая ражка’ (Касп.). Рус. бадья́, укр. баддя́, бадя́. Запазычанне з цюрк. моў (параўн. каз.-тат. badia, badiä, тур. badya ’вялікая пасудзіна для вады; карыта’ < перс. bādye). Бернекер, 37; Локач, 14; Фасмер, 1, 104.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рунду́к ’невялікая крамка на рынку’, ’куфар для прыпасаў’ (Бяльк.), ’куфар’, ’турбіна’ (Касп.). Параўн. укр. рунду́к ’ганак, прылавак’, рус. рунду́к ’узвышэнне’, ’прылавак з скрынкамі’. З цюрк. orunduk ’падушка, сядзенне’, тат. urunduk ’сядзенне’ (Фасмер, 3, 517).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лапша́ ’локшына’, ’макароны’ (Нас., Касп.) ’удары трайнёю або бізуном’ (Нас.), рус., укр. лапша́ ’тс’. Запазычана праз рус. мову з тат., уйг. lakča ’тс’, ’кавалачкі цеста, звараныя ў булёне’ (Фасмер, 2, 460, там жа і літаратура).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
інжы́р
(кр.-тат. inžir, ад перс. ängir)
1) пладовае дрэва сям. тутавых, пашыранае ў субтропіках; смакоўніца;
2) салодкі плод гэтага дрэва; фіга, смоква.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Сама́н ’цэгла-сырэц, вырабленая з сумесі гліны, гною і сечанай саломы’ (ТСБМ), ’ферма’ (Жд. 2). Рус. сама́н ’тс’. Цюркізм, параўн. чагат., крым.-тат., тур. saman ’салома’, гл. Радлаў, 4, 432; Фасмер, 3, 552. Магчыма рускае пасрэдніцтва.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сара́нка ’расліна сямейства лілейных; тое, што і лілея’ (ТСБМ). Рус. усх. сарана́ ’сібірская красная лілія, Lilium tenuifolium; жоўтая лілія Lilium martagon’; паходзіць з тат. sarana ’лілія’, манг. sarana ’дзікі часнок’ (Фасмер, 3, 560), праз рус. пасрэдніцтва.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)