сумле́нне ср. со́весть ж.;

му́кі ~ння — угрызе́ния (му́ки) со́вести;

с. загавары́ла — со́весть заговори́ла;

здзе́лка з ~ннем — сде́лка с со́вестью;

~ння хапі́ла — со́вести хвати́ло;

са спако́йным (чы́стым) ~ннем — со споко́йной (чи́стой) со́вестью;

на ~нні — (чыім) на со́вести (чьей);

мець с.име́ть со́весть;

прада́ць с. — прода́ть со́весть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Мець ’мець што-небудзь у наяўнасці’, ’валодаць кім-, чым-небудзь’, ’намервацца рабіць што-небудзь’, ’мець што-небудзь супраць’ (ТСБМ, Нас., Мал., Шат., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), маць, ма́тэ ’мець’ (Янк. 1, ТС, Ян.; гор., Мат. Маг.; драг., КЭС), мецца ’існаваць, быць у наяўнасці’, ’даводзіцца’, ’адчуваць сябе’, ’быць багатым’, ’збірацца зрабіць што-небудзь’, мацца ’быць у стане’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Шат., Касп., Бяльк., Сцяшк., Растарг., Сл. ПЗБ, ТС; саліг., Нар. словатв.; КЭС, лаг.). Укр. мати, маю; рус. иметь, имею; ст.-рус. имѣть, имѣю; польск. mieć, mam; палаб. met, mom; н.-луж. mieś, mam, в.-луж. mieć, mam, чэш. míti, mám, славац. mať, mám, славен. iméti, imám, серб.-харв. и́мати, и́мам, чак. imiti, харв.-кайк. imeti, макед. има, балг. и́мам, ст.-слав. имѣти, имамь. Прасл. jьměti, jьmamь, якое з прасл. jьmǫ, (j)ęti (параўн. ст.-слав. имѳ, ѭти’ (пры)-му, (пры)-няць’, але прасл. vъz‑ьmǫ, vъz‑ęti ’ваз-ьму, уз-яць’). Інфінітыў jьmě‑ti мае аснову на ‑ē‑, а 1‑я ас. адз. ліку jьma‑mь — гэта рэзультатыў на ‑ā з аслабленнем у корані (Махэк₂, 366) < і.-е. *imā‑mi. 1‑я ас. адз. ліку бел. маю аформілася пад уплывам дзеясловаў з а‑асновай (зна‑ць), а стары канчатак ‑мь застаўся толькі ў дам і ем. У паўд.-бел. гаворках пасля адбылося выроўніванне паводле гэтай асновы і формы інфінітыва, як ва ўкр. мове. Анічэнка (Бел. лекс., 8) мяркуе, што ст.-бел. мати — украінізм. Гл. таксама: Фасмер, 2, 128; Голуб-Копечны, 225; Брукнер, 331; Скок, 1, 716; Шустар-Шэўц, 12, 895.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

In amore semper mendax iracundia est

У каханні гнеў заўсёды падманлівы.

В любви гнев всегда обманчив.

бел. Свае дзесяць раз паб’юцца і памірацца. Няма чаму дзівіцца, калі муж з жонкай сварыцца. Дзе мужык з жонкай сварыцца, то трэці не мяшайся.

рус. Ссора супругов ‒ летний дождь: ночь переспят и помирятся. Муж с женой бранятся, чужой не вяжись. Муж хоть и не гож, но чужая не трожь. Муж с женой бранятся, да под одну шубу ложатся.

фр. Mari et femme ne font qu’un corps (Муж и жена составляют одно целое).

англ. Birds in their little nests agree (Птички согласно живут в своих гнёздышках).

нем. Was sich liebt, das neckt sich (Что любится, то дразнится). Liebe muß Zank haben (Любовь должна иметь ссору).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

ва́га ж. (рычаг для поднятия тяжестей) ва́га

вага́ ж.

1. прям., перен. вес м.;

ме́ры вагі́ — ме́ры ве́са;

а́тамная (малекуля́рная) в.а́томный (молекуля́рный) вес;

мёртвая в.ав. мёртвый вес;

найлягчэ́йшая в.спорт. наилегча́йший вес;

2. весы́ мн.;

на вагу́ зо́лата — на вес зо́лота;

мець вагу́име́ть вес

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

потре́бовать сов.

1. (предъявить требование) запатрабава́ць;

он потре́бовал упла́ты до́лга ён запатрабава́ў вы́платы пазы́кі;

2. (иметь нужду) быць патрэ́бным; (понадобиться) спатрэ́біцца;

э́то де́ло потре́бует мно́го вре́мени для гэ́тай спра́вы патрэ́бна бу́дзе (спатрэ́біцца) шмат ча́су;

3. (вызвать) пазва́ць, паклі́каць;

его́ потре́бовали домо́й яго́ пазва́лі (паклі́калі) дамо́ў (дадо́му);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

цель

1. (мишень) цэль, род. цэ́лі ж., мн. цэ́лі, -ляў;

стрельба́ по закры́тым це́лям стральба́ па закры́тых цэ́лях;

2. перен. мэ́та, -ты ж.;

име́ть це́лью мець на мэ́це;

ста́вить себе́ (задава́ться) це́лью ста́віць сабе́ за мэ́ту;

с це́лью з мэ́тай;

в це́лях у мэ́тах (для таго́, каб).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Omnes homines ad quaestum suum callent

Усе людзі ўмелыя/ведаюць толк у тым, што тычыцца іх выгады.

Все люди искусны/знают толк в том, что касается их выгоды.

бел. Гаспадаром стане тады, як свая вош укусіць. Усякаму сваё мілей. Кожны млын на сваё кола ваду цягне. Кожная сасна свайму бору песню пяе. Кожныя граблі да сябе грабуць.

рус. Каждый в свою нору тянет. И мышь в свою норку тащит корку. Всяк хлопочет, себе добра хочет. Всякий Демид себе норовит. Роман всё кладёт в свой карман. Всякая сосна своему бору шумит, каждый Никитка хлопочет о своих пожитках. Всяк на себя умён.

фр. Chacun veut avoir son compte (Каждый хочет иметь свой счёт).

англ. Every bird thinks its own nest best (Каждая птица считает своё гнездо лучшим).

нем. Jeder hat das Seine lieb (Каждому дорого своё).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Sero venientibus ossa

Хто позна прыходзіць, таму косці.

Поздно приходящим ‒ кости.

бел. Хто позна прыязджае, той косці абгрызае. Апошняму госцю лыжка ў качарэжніку. Хто позна ходзіць, сам сабе шкодзіць.

рус. Кто поздно приходит, тот ничего не находит. Кто поздно пришёл, тому обглоданный мосол. Позднему гостю ‒ кости. Поздний гость гложет кость. Кто опоздает, тот воду хлебает. Кто зевает, тот воду хлебает. Щипать соловью калину, пропусти малину.

фр. Aux absents les os (Отсутствующим ‒ кости).

англ. First come, best served (Первый пришёл ‒ лучше обслужат). The early bird gets the late one’s breakfast (Ранняя птичка съедает и завтрак поздней).

нем. Wer zuletzt kommt, sitzt hinter der Tür (Кто приходит последним, тот сидит за дверью). Wer nicht kommt zur rechten Zeit, der soll haben, was übrigbleibt (Кто не приходит вовремя, должен иметь то, что остаётся).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Nec ad caelum nec ad terram pertinere (Petronius)

Не мець адносін ні да неба, ні да зямлі.

Не иметь отношения ни к небу, ни к земле.

бел. І ад сяла не адстаў, і да горада не прыстаў. Ні к сялу ні к гораду. Ні да вока ні да бока.

рус. Ни к селу ни к городу. Ни складу ни ладу. Ни то ни сё. Ни пришей ни пристегни. Ни сук, ни крюк, ни каракуля. Ни в хомут ни в шлейку. Ни богу свеча ни чёрту кочерга. Ни в дышло ни в оглоблю.

фр. Sans rime ni raison (Ни рифмы, ни здравого смысла).

англ. Neither to hap nor to wynd (Ни туда ни сюда).

нем. Weder gehauen noch gestochen (Ни порублено ни поколото). Fehl am Platze sein (Быть не к месту).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

ме́титьII несов.

1. (целить) цэ́ліць, ме́ціць, ме́рыцца;

2. (на кого, что, в кого, что — иметь в виду, намекать) разг. мець на ўва́зе (каго, што); намяка́ць (на каго, што);

3. (во что — стремиться стать кем-л.) разг. ме́рыцца, цаля́ць, нацэ́львацца;

4. (намереваться) уст. мець наме́р, збіра́цца; (рассчитывать) разлі́чваць; спадзява́цца.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)