poranny

porann|y

ранішні;

zorza ~a — заранка, ранішняя зорка

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Звязда́ ’зорка’ (назва рэспубліканскай газеты) з рус. звезда < прасл. gvězda, роднаснага літ. žvaigzdẽ ’зорка’, ст.-прус. svãigstan ’ззянне, святло, бляск’. Іншыя этымалогіі і літ-py гл. Фасмер, 2, 85–86; Шанскі, 2, З, 76. Параўн. святло, кветка. Рус. слова звезда выкарыстоўвалася як назва рэвалюцыйнай газеты. Гэта назва прынята была для мінскай газеты, якая (1917–1924 гг.) выдавалася на рус. мове, а з 1924 г. на бел. мове, прычым назва была захавана.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Метэо́р ’распаленае цела касмічнага паходжання, якое хутка рухаецца ў зямной атмасферы’ (ТСБМ), мецео́р ’падаючая зорка’ (Інстр. I). Паводле Крукоўскага (Уплыў, 90), запазычана з рус. мовы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

зга́дка, ‑і, ДМ ‑дцы; Р мн. ‑дак; ж.

Разм. Успамін. У яе раскіданых думках найбольш было згадак пра брата. Мележ. Зорка Венера ўзышла над зямлёю, Светлыя згадкі з сабой прынясла... Багдановіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Зара́, зо́ры ’яркая афарбоўка гарызонта пры ўсходзе і заходзе сонца’, ’зорка’. Рус. заря, зори ’афарбоўка гарызонта’, дыял. пенз., кур. утренняя, вечерняя заря ’планета Венера’, укр. зоря ’зорка’, ’афарбоўка гарызонта’, польск. zorza, уст. zarza, н.-луж. zoŕa, в.-луж. zerja ’афарбоўка гарызонта’, палаб. zöri, ’тс’, чэш. zora ’зара’, záře, zář ’святло’, славац. zora ’афарбоўка гарызонта’, славен. zárja, zórja ’тс’, серб.-харв. зо̀ра ’тс’, балг. заря, зора̀, за̀ра ’тс’, макед. зора. Ст.-слав. зарꙗ ’святло, ззянне’. Ст.-рус. заря, зара ’святло, зара’ (XI ст.). Таго ж і.-е. кораня, што зрок, зрэнка (гл.): *gʼher‑ ’ззяць, блішчаць’. Прасла zora, zara (адкуль з суфіксам ‑j‑a: zarja > рус. заря і інш.) мае роднасныя: літ. žarijà ’гарачае вуголле’, ст.-прус. sari ’жар’, літ. žarà ’зара’, англ. gray ’шары’. Пра семантычнае адрозненне зоря, заря гл. Якабсон, Writings, 2, 628; Фасмер, 2, 81; Шанскі, 2, З, 61; Траўтман, 336; Покарны, 1, 441–442; БЕР, 1, 654–655; Скок, 3, 660; Махэк₂, 710. У зах.-рус. адбылася семантычная дыферэнцыяцыя ’зорка’ і ’афарбоўка неба’, прычым першае значэнне замацавалася за лексемай бел. зорка (гл.), укр. зірка.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

астрано́мія

(гр. astronomia, ад astron = зорка + nomos = закон)

навука пра нябесныя целы, пра Сусвет.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

Ліхніс ’зорка, Lydinis L.’ (Кіс.). З рус. лихнис ’тс’, якое са ст.-грэч. λυχνίς (з улікам лац. lychnus) < λυχνος > ’свяцільня, каганец’. Матывацыяй быў чырвоны колер кветак (Махэк, Jména, 78).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

БЕТЭЛЬГЕ́ЙЗЕ,

а Арыёна, пераменная чырвоная зорка нулявой зорнай велічыні ў сузор’і Арыёна; зорказвышгігант. Мае радыус, роўны 850 радыусаў Сонца.

т. 3, с. 132

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Mórgenstern

m -(e)s, -e астр. зара́нка, зарні́ца, ра́нішняя зо́рка; Вене́ра

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

вянча́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; незак.

1. каго. Аб’ядноўваць шлюбам па царкоўным абрадзе.

В. маладых.

2. перан., што. Завяршаць сабой, знаходзячыся зверху чаго-н.

Вежу вянчала рубінавая зорка.

|| зак. павянча́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны (да 1 знач.), звянча́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны (да 1 знач.) і увянча́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны (да 2 знач.).

|| наз. вянча́нне, -я, н. (да 1 знач.).

|| прым. вянча́льны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)