Намі́тусь ’у розныя бакі (галовамі, камлямі і інш.)’ (смарг., Сцяшк. Сл., ТС), ’галовамі ў супрацьлеглыя бакі, «валетам» (легчы)’ (глыб., Сл. ПЗБ), намітуз ’тс’ (брасл., Сл. ПЗБ), намытусь ’адзін да аднаго спіной (ляжаць)’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), на‑мітусь ’наадварот’ (Мядзв.), намітусь ’спосаб вязання: вочка направа, вочка налева’ (Жд. 1), намітуські́ ’адна насупраць другой’ (лаг., Сл. ПЗБ). Можна параўнаць з балг. на́мито ’крыва, коса, у розныя бакі’, што звязваюць са ст.-слав. митѣ ’папераменна’; серб.-харв. mitȉti ’прайсці побач’, лат. mitêt ’змяняць’ і інш. (Фасмер, 2, 628; Куркіна, Этимология–1980, 629; Скок, 3, 291), параўн. таксама ўміт́уські: За ім леціць стрэла умітуські ’хвалепадобна’ (Сержп., Прымхі). Усё да мі́тусь ’у розныя бакі’ (гл.), мітусі́цца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
круць-верць, выкл. у знач. вык.
Ужываецца для абазначэння хуткіх рухаў, раптоўных паваротаў у розныя бакі. Сымон ні на хвілінку спакойна не ўседзіць. Круць-верць галавой ва ўсе бакі. Бядуля.
•••
Хоць круць-верць, хоць верць-круць — ці так ці гэтак, усё роўна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пасажы́р, ‑а, м.
Той, хто едзе на поездзе, параходзе, аўтобусе, ляціць на самалёце і пад. На пероне.. замітусіліся, забегалі, распаўзліся ва ўсе бакі пасажыры. Васілевіч. Кузаў рыпеў, патрэскваў, хадзіў ходарам: пасажыраў гойдала ва ўсе бакі, а па выбоінах падкідвала да столі. Ракітны.
[Фр. passager.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
заціка́віць, -ка́ўлю, -ка́віш, -ка́віць; -ка́ўлены; зак., каго (што) чым.
1. Абудзіць у кім-н. цікавасць да чаго-н.
З. слухачоў лекцыяй.
Што вас тут зацікавіла?
2. Заахвоціць матэрыяльна, практычнымі выгодамі.
Зацікаўленыя бакі.
|| незак. заціка́ўліваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. заціка́ўленасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
шкумата́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; незак., каго-што.
Матляннем, тузаннем у розныя бакі рваць, імкнуцца парваць на часткі.
Сабака шкуматаў прасціну.
|| зак. пашкумата́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны.
|| аднакр. шкуматну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.
|| наз. шкумата́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
што́ра, -ы, мн. -ы, штор, ж.
Заслона на акно, якую можна падымаць, апускаць або рассоўваць у бакі.
Апусціць, падняць шторы.
Рассунуць шторы.
|| памянш. што́рка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж.
|| прым. што́равы, -ая, -ае і што́рны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
распы́рскаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
Распляскаць, рассеяць пырскамі ў розныя бакі. Распырскаць ваду з бочкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Валюга́ць ’пры хадзьбе ківацца на бакі’ (лаг., КЭС). Да валюхацца (гл.) з інтэрвакальным азванчэннем х.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бак I м. (ёмкость для жидкостей) бак
бак II м., мор. бак;
◊ забіва́ць ба́кі — втира́ть очки́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Ро́спуга ’разора паміж градкамі’, ро́спурга, ро́спруга, роспру́га ’глыбокая баразна паміж градамі’ (Сл. Брэс., Шатал., Сл. ПЗБ, ЛА, 2). Утворана з прыстаўкі раз‑/рос‑ (< прасл. *orz‑) са значэннем ’рух у розныя бакі, раз’яднанне’ і ⁺пуга, якое можна генетычна супаставіць з лат. paũgurs ’узгорак’, ’бугор’, — разам ’разараная зямля ў два бакі з разорай’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)