Калам
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Калам
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
астацца, астануся, астанешся, астанецца; астанемся, астаняцеся;
1. Пабыць яшчэ нейкі час дзе‑н.; не пакінуць якога‑н. месца.
2.
3. Не перастаць быць якім‑н., кім‑н., знаходзіцца ў якім‑н. стане.
4. Аказацца, апынуцца ў якой‑н. ролі, стане, становішчы і пад.
5. Аказацца ззаду, адстаць.
6.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пацягнуць, ‑цягну, ‑цягнеш, ‑цягне;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9. Накіравацца ў якім‑н. напрамку.
10. Паказаць пры ўзважванні пэўную вагу; заважыць.
11.
12.
13.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
брацца, бяруся, бярэшся, бярэцца; бяромся, берацеся, бяруцца;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9. Хапаць насадку, лавіцца на вуду, спінінг (пра рыбу).
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раз 1, ‑у;
1. У спалучэнні з колькаснымі і неазначальна-колькаснымі лічэбнікамі або без іх абазначае аднакратнасць дзеяння.
2. У спалучэнні з прыметнікамі і ўказальнымі займеннікамі ўказвае на час дзеяння ў адносінах да раду падобных дзеянняў.
3. У спалучэнні з прыназоўнікам «у» і колькаснымі або неазначальна-колькаснымі лічэбнікамі выражае ступень павелічэння або змяншэння суб’екта або аб’екта дзеяння, якой‑н. уласцівасці і пад.
4.
•••
раз 2,
Аднойчы.
раз 3,
Ужываецца ў даданых умоўных сказах, у якіх умова з’яўляецца абгрунтаваннем таго, аб чым гаворыцца ў галоўным сказе (часта ў адпаведнасці з суадноснымі словамі «то», «дык»); калі (у 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыняць, прыму, прымеш, прыме;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
як 1, ‑а,
Буйная жвачная рагатая жывёліна, якая водзіцца ў высакагорных раёнах Цэнтральнай Азіі (свойская выкарыстоўваецца як уючная, верхавая, іншы раз як малочна-мясная).
[Тыбецкае.]
як 2,
I.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
а) падпарадкоўвае даданыя азначальныя сказы.
б) падпарадкоўвае даданыя сказы меры і ступені.
в) падпарадкоўвае даданыя сказы характару і спосабу дзеяння.
г) падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы, захоўваючы значэнне прыслоўя спосабу дзеяння.
д) падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы.
7.
II.
1.
а) Ужываецца для падпарадкавання даданых параўнальных сказаў.
б) ужываецца для далучэння параўнальных зваротаў.
2.
а) Далучае звароты са значэннем: у якасці або тоеснасці.
б) далучае пабочныя словы, словазлучэнні і сказы.
3.
а) Падпарадкоўвае даданыя сказы, якія абмяжоўваюць пачатак падзей галоўнага сказа.
б) ужываецца ў складаназалежных сказах з хуткай зменай падзей.
в) ужываецца ў сказах, у якіх падзеі даданага сказа адбываюцца пасля падзей галоўнага сказа.
г)
д) падпарадкоўвае сказы, у якіх падзеі даданага сказа адбываюцца раней падзей галоўнага сказа.
4.
5.
6.
а) Падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы, якія тлумачаць члены галоўнага сказа, выражаныя дзеясловамі ўспрыняцця.
б) падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы.
в) падпарадкоўвае даданыя выказнікавыя сказы.
III.
1.
2.
3. Ужываецца пры выказванні здзіўлення, збянтэжанасці ў сувязі з якім‑н. пытаннем, выказваннем (звычайна ў спалучэнні са словамі «так», «
4. Абазначае нечаканасць дзеяння пры дзеясловах зак. трывання.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
а 1,
1. Першая літара беларускага алфавіта.
2. Галосны гук сярэдняга рада ніжняга пад’ёму, які вымаўляецца без удзелу губ.
•••
а 2,
I.
1. Ужываецца для сувязі процілеглых сказаў і членаў сказа; адпавядае словам: «наадварот», «але».
2. Злучае аднародныя члены сказа і сказы з узаемным выключэннем (звычайна пры наяўнасці адмоўя ў першай частцы сказа); адпавядае слову «наадварот».
3. Злучае сказы, у адным з якіх выказваецца неадпаведнасць таму, што магчыма ці неабходна пры тых умовах, аб якіх гаворыцца ў другім сказе; адпавядае словам: «аднак», «але».
4. Ужываецца для сувязі сказаў і членаў сказа з уступальным проціпастаўленнем [звычайна пры наяўнасці ў адной з састаўных частак сказа прыслоўяў «яшчэ», «ужо» і часціц «усё», «усё (ж) такі»]; адпавядае выразам: «тым не менш»; «усё такі».
II.
Ужываецца для сувязі сказаў і членаў сказа з такім проціпастаўленнем, пры якім новае паведамленне непасрэдна не вынікае са зместу папярэдняга; адпавядае выразам: што датычыцца, у той час як.
III.
1. Ужываецца пры далучэнні аднатыпных сказаў і членаў сказа з паслядоўным чаргаваннем з’яў і падзей або пры паслядоўным апісанні іх.
2. Ужываецца пры далучэнні аднатыпных сказаў і членаў сказа з часавай паслядоўнасцю (звычайна ў спалучэнні з прыслоўямі часу або словамі, якія абазначаюць час).
3. Далучае групы слоў і сказы, якія ўдакладняюць, развіваюць або паясняюць выказаную думку.
4. Па сувязі з папярэдняй думкай далучае сказы з адценнем супастаўлення, у якіх раскрываецца або высвятляецца сутнасць сказанага.
5. Ужываецца пры нечаканым пераходзе да другой думкі або тэмы выказвання (у мове адной асобы або дыялогу).
6. Ужываецца ў пачатку рэплікі, якой пачынаецца гутарка.
•••
а 3,
1.
2.
а 4,
1. Перадае прыпамінанне, пазнаванне, здагадку, здзіўленне.
2. Перадае прыкрасць, абурэнне, пагрозу, зларадства.
3. Перадае жах, адчай, боль і пад.
4. Перадае ўзмацненне эмацыянальнай выразнасці выказвання.
а 5,
Спалучэнне з прыназоўнікам «а» выражае:
Часавыя адносіны
Ужываецца, каб паказаць дакладны або прыблізны час дзеяння.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)